Watervraagstukken en de alternatieven

De drie watervraagstukken

In het Volkerak-Zoommeer en de Grevelingen spelen drie vraagstukken:

Volkerak-Zoommeer: wel of geen zout en getij?
Grevelingen: wel of geen getij?
Grevelingen: wel of geen waterberging?

Twee daarvan hangen samen met problemen met waterkwaliteit, de derde met de bescherming tegen overstromingen in de Rijn-Maasmonding.

Ad 1: Het zoete Volkerak-Zoommeer heeft problemen met de waterkwaliteit. Er is sprake van vertroebeling, te hoge concentraties stikstof en fosfaat en jaarlijks terugkerende overlast van blauwalgen in de ondiepe delen van het meer. Deze algen bedreigen de gezondheid van mens en dier en veroorzaken stankoverlast. Recreanten mijden in deze omstandigheden het meer en de landbouw in de omgeving kan tijdelijk geen zoet water innemen. De overlast van blauwalgen was de afgelopen jaren minder dan voorheen en bleef beperkt tot het einde van de zomer, door de komst van een exotische mosselsoort (quaggamossel). Het is onzeker of de waterkwaliteit verder verbetert, de huidige toestand stabiel blijft of de waterkwaliteit na enige tijd weer terugvalt. Dat hangt onder meer af van de moeilijk voorspelbare ontwikkeling van waterplanten en de nieuwe mosselsoort. De blauwalgenoverlast en andere waterkwaliteitsproblemen zijn op te lossen door het meer zout te maken en beperkt getij toe te laten. In dat geval is een alternatieve aanvoer van zoet water voor de landbouw nodig en maatregelen om verzilting in de omgeving te voorkomen. Een andere oplossing is het meer zoet laten en afwachten of in elk geval de overlast van blauwalgen blijvend vermindert. Zie ook deze pagina.

Ad 2: Het zoute, stilstaande Grevelingenmeer heeft helder water, het doorzicht is op dit moment ongeveer vier meter. Toch zijn ook hier problemen met de waterkwaliteit. Grote delen van het meer zijn ieder jaar in de zomer enige tijd zuurstofloos. De zuurstofloze periodes veroorzaken verspreid over de Grevelingen zichtbare schade aan het bodemleven. Er ontstaan witte bacteriematten die het laatste restje zuurstof verbruiken, met name op dieptes vanaf zes meter en meer. Deze situatie herstelt zich in de rest van het jaar niet volledig, waardoor het areaal met schade aan bodemleven steeds groter wordt. De onderwaternatuur wordt ook steeds minder soortenrijk en overmatige wiergroei leidt bij warm weer tot stank. Hierdoor nemen de natuurwaarden af en wordt het meer minder aantrekkelijk voor duikers, zeilers en andere recreanten. Ook de schelpdierkweek heeft hinder van de zuurstofloosheid. De waterkwaliteit van het meer is duurzaam te verbeteren door getij terug te brengen. Door de verticale getijbeweging mengt het zuurstofrijke water aan de oppervlakte zich beter met het zuurstofloze water in de diepere delen en bij de bodem. Een andere oplossing is de problemen met waterkwaliteit te accepteren en de effecten zo mogelijk lokaal te bestrijden. hier nog een verwijzing maken.

Ad 3: In de regio Rijnmond-Drechtsteden lopen de waterstanden in bepaalde situaties hoog op. Dit gebeurt als de stormvloedkeringen in Nieuwe Waterweg en Hartelkanaal en de Haringvlietsluizen gesloten zijn en de rivieren tegelijkertijd veel water afvoeren. Sterke dijken in Rijnmond-Drechtsteden bieden daar bescherming tegen, maar door klimaatverandering worden de waterstanden in de toekomst hoger en neemt het overstromingsrisico toe. Ook de kans op schade aan de historische binnenstad van Dordrecht, die deels buitendijks ligt, wordt hierdoor groter. Het Volkerak-Zoommeer is inmiddels aangewezen als waterbergingsgebied. Met een aanvullende waterberging in de Grevelingen is de veiligheid rond Haringvliet en Dordrecht te vergroten. Een andere oplossing is de waterkeringen langs het Haringvliet eerder te versterken en schade in Dordrecht met andere maatregelen te bestrijden, of haar te accepteren.

De alternatieven

Figuur 1: Overzicht alternatieven op basis van de bouwstenen, met daarbij aangegeven of sprake is van een open (o) of afsluitbare (s) verbinding in de Grevelingendam (Stratelligence 2014).

Voor betere condities van water en natuur, een meer betrouwbare bescherming tegen overstromingen en extra kwaliteit voor economie en leefomgeving, zijn zeven alternatieven ontworpen voor de bestaande waterhuishouding van het Volkerak-Zoommeer en de Grevelingen. De alternatieven zijn verschillende combinaties van de volgende drie ingrepen:

Binnenlaten van zout water en beperkt getij in het Volkerak- Zoommeer,
- vanuit de Oosterschelde, via een doorlaat in de Philipsdam,
- of vanuit de Noordzee via een doorlaat in de Brouwersdam en een niet-doorvaarbare opening in de Grevelingendam.
Binnenlaten van beperkt getij in de Grevelingen vanuit de Noordzee via de genoemde doorlaat in de Brouwersdam.
In noodgevallen naast de waterberging van het Volkerak- Zoommeer ook water bergen in de Grevelingen.

Met deze ingrepen in de waterhuishouding zijn de volgende acht alternatieven ontworpen voor het hele watergebied (zie figuur 1):
A. De referentie – de situatie zonder wijzigen van de waterhuishouding.
B. Volkerak-Zoommeer zout en getij via Oosterschelde.
C. Grevelingen getij via de Noordzee.
D. Volkerak-Zoommeer zout en getij via Oosterschelde –Grevelingen getij via Noordzee.
E. Beide wateren (zout en) getij via Noordzee +onderling verbonden.
F. Grevelingen zout en getij via Noordzee +extra waterberging.
G. Volkerak-Zoommeer zout en getij via Oosterschelde +Grevelingen extra waterberging.
H. Beide wateren (zout en) getij via Noordzee +onderling verbonden + Grevelingen extra waterberging.
Bij een zout Volkerak-Zoommeer zorgt een pakket ‘zoetwatermaatregelen’ voor alternatieve zoetwatervoorziening en zoutbestrijding.

Opties bij de alternatieven

Figuur 2: Overzicht van de alternatieven en opties (RWS 2014).

Bij de alternatieven zijn de volgende opties ontworpen als aanvullende bijdragen aan de projectdoelstellingen:

De doorlaat in de Brouwersdam uitrusten met turbines voor een getijdencentrale (van toepassing op C, D, E, F en H).
Geschikt maken van de turbines van de getijdencentrale in de Brouwersdam voor versnelde afvoer van rivierwater voor, tijdens en na waterberging (van toepassing op E, F en H bij keuze voor een getijdencentrale).
De doorlaat in de Grevelingendam doorvaarbaar uitvoeren, bijvoorbeeld in de vorm van een brug (van toepassing op E en H).
Aanleg van een extra doorlaat tussen Volkerak-Zoommeer en de Oosterschelde in de Oesterdam voor effectiever doorspoelen en peil beheren (van toepassing op B, D, E, G en H).
Bij een toekomstige uitbreiding van de schutcapaciteit van de Volkeraksluizen, de extra scheepvaartkolk ook geschikt maken als ondersteunende aan- en afvoer van rivierwater bij waterberging (van toepassing op F, G en H).

Referenties

Milieueffectrapport bij de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, RWS, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, oktober 2014.
MKBA bij Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, Stratelligence., Stratelligence, juli 2014.