Het water in Nederland komt als neerslag of via de Rijn (bij Lobith) en de Maas (bij Eijsen) ons land binnen. De Rijn vervult veruit de grootste zoetwateraanvoer voor Nederland. Via Lobith komt het Rijnwater dan aan bij het splitsingspunt Pannerden waar Rijkswaterstaat al meer dan 200 jaar het water volgens een vaste verdeling verdeelt tussen de Rijn en de Waal. Stroomafwaarts zijn er de stuwen en de sluizen die de waterverdeling regelen in het Hoofdwatersysteem. Vooral bij droogte en watertekort in Nederland moet Rijkswaterstaat zo goed mogelijk verdelen onder gebruikers.
Het stuwcomplex bij Driel verdeelt bij lage waterstanden het beschikbare water over de Nederrijn en de IJssel. Hiermee zorgt stuw Driel voor voldoende wateraanvoer naar het IJsselmeer: onze nationale regenton. De drie stuwen in de Nederrijn en Lek zorgen er samen voor dat het waterpeil hoog genoeg is voor een vlotte en veilige scheepvaart op de Nederrijn en IJssel. De stuw bij Hagestein is het laatste kunstwerk in de Nederrijn en laat het debiet door richting Rijn-Maasmonding.
De Maas kent een groot hoogteverschil. Om de rivier bevaarbaar te maken zijn hier zeven stuwen en sluizen aangelegd. Op de Maas zetten we bij lage waterstanden beperkt schutten in zodat we minder water verliezen en de scheepvaart zo lang mogelijk kan doorgaan. Bij Lith is de laatste stuw en het debiet via deze stuw bereikt.
Bij hoge waterstanden willen we het water zo snel mogelijk kwijt. Met maatregelen zoals het openzetten van stuwen, baggeren het verlagen van kribben en oevers en het onderhoud van uiterwaarden zorgen we ervoor dat het water goed wegstroomt naar zee. Ook geven we de rivieren ruimte via hoogwatergeulen of een verlaagd zomerbed. Bij een lage afvoer verdeelt Rijkswaterstaat het water volgens afgesproken protocollen.
Tijdens droogte gaat het Landelijk Draaiboek Waterverdeling en Droogte in werking. Dit draaiboek beschrijft de informatie-uitwisseling tussen de betrokken netwerkpartners en de afspraken over afstemming van maatregelen en van pers- en publiekscommunicatie.
Slim Watermanagement
Slim Watermanagement is gericht op het beter benutten van het huidige water(systeem) door de samenwerking in het operationele waterbeheer verder te versterken. Uitgangspunt is dat beheergrenzen geen belemmering vormen in het operationeel waterbeheer.
Het doel is om:
- wateroverlast en watertekort zo lang mogelijk uit te stellen of te voorkomen;
- het regulier waterbeheer waar mogelijk energiezuinig(er) uit te voeren;
- en de waterkwaliteit (zout, temperatuur en doorstroming) gunstig te beïnvloeden.
Het moment waarop regulier waterbeheer overgaat in crisismanagement is hierdoor te verleggen. Slim Watermanagement is een maatregel van het Deltaprogramma Zoetwater die de waterschappen en Rijkswaterstaat gezamenlijk uitvoeren. Samen onderzoeken ze de mogelijkheden voor het optimaal benutten van het water(systeem) binnen de huidige afspraken en met de huidige infrastructuur. Dit inclusief grondwater voor zover het relevant is voor het operationeel waterbeheer. De waterbeheerders doen concrete voorstellen voor (verbeter)maatregelen en benodigde hulpmiddelen (instrumenten).
De Redeneerlijnen vormen binnen Slim Watermanagement de belangrijkste inhoudelijke basisdocumenten waarin de stuurknoppen voor het operationeel waterbeheer onder verschillende omstandigheden is uitgewerkt. Deze redeneerlijnen zijn een gezamenlijk product van de waterschappen en Rijkswaterstaat.
Klimaatbestendige Zoetwatervoorziening Hoofdwatersysteem
Door klimaatverandering krijgt Nederland vaker te maken met het risico op droogte. Het wordt warmer, er valt periodiek minder regen en er stroomt vaker minder water via de rivieren Nederland binnen. De huidige zoetwaterstrategie is hierdoor op de lange termijn niet houdbaar. Om die reden is binnen het Deltaprogramma Zoet Water nagedacht over een herijking van de zoetwaterstrategie. In de droge zomer van 2018 hebben waterbeheerders het beschikbare water efficiënter kunnen vasthouden en verdelen door slim watermanagement. Deze werkwijze is in 2019/2020 vertaald naar een nieuwe strategie voor een Klimaatbestendige Zoetwatervoorziening vanuit het Hoofdwatersysteem (KZH). Via lerend implementeren wordt deze strategie momenteel toegepast binnen het waterbeheer. Tussentijdse evaluaties moeten uitwijzen hoe effectief deze strategie is onder verschillende omstandigheden.
Deze strategie wordt gekenmerkt door het meebewegen met een flexibel inzetbaar zoetwaternetwerk. Op die manier stellen we ingrijpende en dure maatregelen uit en blijven alle opties voor de toekomst nog open. Meebewegen houdt in dat het hoofdwatersysteem robuuster wordt gemaakt met zoetwaterbuffers en -zones. We bouwen flexibiliteit in met situationeel sturen: het water daarheen brengen waar het het hardste nodig is, in plaats van een vaste verdeling. Deze nieuwe manier van omgaan met het zoetwaternetwerk noemen we de Strategie klimaatbestendige zoetwatervoorziening hoofdwatersysteem (KZH).
