Het Grevelingenmeer

De Grevelingen ligt op de grens van Zeeland en Zuid-Holland (figuur 2). Aan de noordkant ligt het eiland Goeree-Overflakkee, aan de zuidzijde Schouwen-Duiveland. Tot 1964 was de Grevelingen een estuarien getijdengebied met uitgestrekte platen, slikken en schorren.

Figuur 1: Bouw van de Brouwersdam in het begin van de jaren 70 van de vorige eeuw (foto: Beeldbank Rijkswaterstaat, Afdeling Multimedia Rijkswaterstaat.).

Het estuarium stond in verbinding met zout Noordzeewater via de monding en de oostelijke verbinding met de Oosterschelde. Zoet water werd vanuit de Rijn en Maas aangevoerd via de verbinding met het Volkerak. Met de aanleg van de Deltawerken werd de Grevelingen afgesloten van de Noordzee, Oosterschelde en het Volkerak waardoor het in potentie een zoetwatermeer werd. In 1964 werd als eerste de Grevelingendam aangelegd om de Grevelingen aan de oostzijde af te sluiten, in 1971 volgde de afsluiting van de monding naar de Noordzee met de aanleg van de Brouwersdam.
Door de aanleg van de Brouwerssluis in 1978 staat het Grevelingenmeer weer beperkt in verbinding met de Noordzee. In de huidige situatie is het Grevelingenmeer het grootste zoutwatermeer van West-Europa en is vooral van belang voor de watersport, recreatie, natuur en visserij. Het zoutgehalte van het Grevelingenmeer wordt op peil gehouden door de Brouwerssluis (Nieuwkamer 2012).

Zie verder: 3.3 Geografische beschrijving in Grevelingen systeemrapportage (Anon. 2020).

Figuur 2: Overzichtskaart van het Grevelingenmeer (Nieuwkamer 2012). Zie ook: 3.4 Kunstwerken in Grevelingen systeemrapportage (Anon. 2020).

Eigenschappen van het Grevelingenmeer

Tabel 1: Enkele karakteristieken van het Grevelingenmeer (Nieuwkamer 2012)
totale oppervlakte van het bekken	14.000 ha
oppervlakte water in het bekken	10.800 ha
oppervlakte drooggevallen gebieden	3.120 ha
oppervlakte natuurgebieden	2.700 ha
gemiddelde diepte	5,4 m
maximale diepte	48 m
inhoud watergebied	circa 575 m³
streefpeil	-0,2 m NAP
afwaterende oppervlakte Goeree-Overflakkee	2.467 ha (16 %)
Schouwen-Duiveland	12.875 ha (84 %)
beschermd Natura 2000-gebied	13.872 ha
zoutgehalte	streven is minimaal 16 g Cl/l
gewenste veranderingen die zijn opgetreden	als gevolg van de ontzilting en het stagnante peil kon zich op voormalige schorren (De Punt en Slikken van Flakkee Noord) snel vegetatie ontwikkelen van gras via struweel naar gevarieerde bossen, die nu 10 m hoog zijn; het aantal broedvogelsoorten is toegenomen van 15 tot 100 soorten, dankzij de vegetatie
ongewenste veranderingen die zijn opgetreden	ecologisch instabiliteit; verzoeting (pas in later stadium als ongewild ervaren), aanleg Brouwerssluis stopt dit proces in 1978; diepe geulen onder water worden opgevuld met materiaal van de oevers en sediment van ondiepe gedeelten; golfslag leidt tot erosie van de oevers; geen vermenging meer door getijstromen waardoor ‘s zomers in de diepe voormalige geulen, in putten en op de bodem zuurstofloosheid kan optreden.
landschap	Het Grevelingenmeer is een gevarieerd natuurgebied, waarvoor rust en ruimte kenmerkend zijn. Het beeld tekent dorpen en vakantiedorpen en uitgestrekte droge gronden langs deltadammen en voormalige zeedijken. In het meer zelf zijn drie grote platen met daarnaast een tiental kleinere eilandjes.
beheerders	Rijkswaterstaat Zeeland, Waterdistrict Zeeuwse Delta voert het beheer over havens, vaargeulen, waterkeringen/kunstwerken en dergelijke; de waterschappen Scheldestromen en de Hollandse Delta beheren de dijken en kunstwerken in de dijken; Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen doet het natuurbeheer en recreatiebeheer; Staatsbosbeheer.
natuurbeheer	begrazing (op alle platen en div. slikken); maaien (Hompelvoet en incidenteel op andere platen); niets doen; beperkt openstellen.
sluizen/waterbeheer	er wordt gestuurd op een vast waterpeil van NAP - 0,2 m; de Brouwerssluis in de Brouwersdam staat in principe open voor doorspoeling met Noordzeewater uit de Voordelta; om een vast waterpeil van NAP - 0,2 m te behouden zal de sluis ongeveer 8 % van de tijd gesloten moeten zijn; in de Grevelingendam kan de hevel de Flakkeese Spuisluis voor doorspoeling in west-oost-richting zorgen, maar in de huidige situatie wordt de hevel niet gebruikt; de Grevelingensluis heeft geen functie voor waterbeheer.

Kerndocumenten

De onderstaande rapporten geven een goede beschrijving watersysteem van het Grevelingenmeer, zijn problematiek en de voorgestelde oplossingsrichtingen:

Grevelingen systeemrapportage (Anon. 2020). Deze digitale systeemrapportage heeft een bredere reikwijdte dan de hieronder genoemde, omdat nadrukkelijk het beheer van de droogvallende natuurdelen ofwel ‘bovenwaternatuur’ betrokken wordt, dat onder de verantwoordelijkheid valt van SBB. Ook geeft ze meer inzicht in de relaties tussen water en land en tussen buitendijkse en binnendijkse gebieden.
Het bekkenrapport Grevelingenmeer: meer kwetsbaar? (Wetsteijn 2011) geeft een beschrijving van de ecologische ontwikkelingen van de periode 1999 t/m 2008-2010 in vergelijking met de periode 1990 t/m 1998.
Ecologisch onderzoek getij Grevelingen (Tangelder et al. 2019) onderzoek naar de historische ontwikkeling van het watersysteem en inschatting van de autonome ontwikkeling vergeleken met getijscenario’s en effecten op Natura 2000-soorten en habitats bij gedempt getij.
In de milieueffectrapportage bij de MIRT-verkenning (Nieuwkamer 2012) zijn vijf alternatieven met elkaar vergeleken die ontwikkeld zijn om antwoord te geven op vijf opgaven waarvoor het gebied van de Grevelingen gesteld staat, te weten: klimaatveiligheid, waterkwaliteit, getijdecentrale, ontwikkeling van toerisme en natuurdoelstellingen.
De conclusies en resultaten van de MIRT-verkenning (Anon. 2012).

Verder lezen

Onder de referenties ziet u een zogenaamde conceptmap die als navigatiemiddel fungeert om toegang te krijgen tot de informatie over deze context. De onderdelen van de conceptmap zijn aan te klikken waardoor de onderliggende informatie beschikbaar komt. Meer uitleg over het gebruik van de conceptmaps vindt u op de pagina Leeswijzer conceptmap.

Referenties

Grevelingen systeemrapportage, Anon., Deltares, Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, Wageningen Marine Research, 22 oktober 2020.
MIRT-verkenning Grevelingen, verkenningennota, resultaten en conclusies, Anon., Bestuurlijk Overleg MIRT, mei 2012.
MIRT Verkenningen Grevelingen milieueffectrapport, Nieuwkamer, R., Witteveen en Bos, 11 mei 2012.
Ecologisch onderzoek Getij Grevelingen, Tangelder, Marijn, Tom Ysebaert, Jeroen Wijsman, John Janssen, Ingeborg Mulder, Arno Nolte, Willem Stolte, Nils van Rooijen & Lisanne van den Bogaart, Wageningen Marine Research, september 2019.
Grevelingenmeer: meer kwetsbaar? Een beschrijving van de ecologische ontwikkelingen voor de periode 1999 t/m 2008-2010 in vergelijking met de periode 1990 t/m 1998, Wetsteijn, L., RWS Waterdienst, 7 januari 2011.