Nederland is een knooppunt van internationaal vervoer over water. Het is van groot economisch belang deze positie vast te houden. De Nederlandse positie berust op het goed functioneren van de zeehavens en een robuust vaarwegennet dat aansluit op de Binnenhavens en het buitenland, voldoende capaciteit heeft en in een goede staat van onderhoud verkeert. Naast het transport van goederen spelen de rijksvaarwegen ook een grote rol in het personenvervoer en de recreatietoervaart. Waterrecreatie en recreatietoervaart zijn economisch belangrijke bedrijfstakken.
Het hoofdvaarwegennet omvat de hoofdtransportassen (inclusief de toegangsgeulen tot de zeehavens), de doorgaande nationale hoofdvaarwegen en de overige hoofdvaarwegen. Het grootste deel van het hoofdvaarwegennet is in beheer en onderhoud bij Rijkswaterstaat. Naast het hoofdvaarwegennet heeft Rijkswaterstaat ook een aantal zogenaamde ‘overige vaarwegen’ in beheer.
De vaarweginfrastructuur bestaat naast de rijksvaarwegen uit de bijbehorende kunstwerken zoals sluizen, bruggen, stuwen, gemalen, vaarwegmarkering, overnachtingshavens en wacht- en ligplaatsen. De sluizen, stuwen en gemalen hebben een functie voor zowel de rijksvaarwegen als het hoofdwatersysteem. De scheepvaart op de Nederlandse vaarwegen loopt uiteen van kleine plezierjachten tot aan grote zeeschepen, met ieder hun eigen maatvoering en vaarkarakteristieken. Zo is de recreatievaart in tegenstelling tot de beroepsvaart sterk seizoensgebonden en maakt vooral overdag gebruik van de vaarweg. Voor een vlotte en veilige afwikkeling van al die scheepvaart zijn vaarwegmarkering, scheepvaartverkeersbegeleiding en berichtgeving aan de schippers essentieel.
Uitgangspunten en doelstellingen
De beleidsmatige uitgangspunten en streefbeelden voor de vaarweginfrastructuur zijn opgenomen in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR). In de Richtlijnen Vaarwegen 2011 zijn de algemene ontwerpeisen voor de vaarweginfrastructuur opgenomen, inclusief die voor de recreatievaart. De Centrale Commissie voor de Rijnvaart heeft voor de Rijn, Waal, het Pannerdensch Kanaal, de Nederrijn en Lek (de zogenoemde Aktewateren uit de Akte van Mannheim) de ‘Minimumeisen en aanbevelingen voor het technische ontwerp van bouwwerken aan de Rijn’ vastgesteld.
Rijkswaterstaat onderhoudt de rijksvaarwegen conform de prioriteiten en afspraken die zijn vastgelegd in de SVIR en de rijksbegroting. De hoogste prioriteit voor het onderhoud ligt bij de toegangsgeulen van de zeehavens, de hoofdtransportassen en de belangrijkste knelpunten in de hoofdvaarwegen. De vaarwegmarkering moet voldoen aan de normen van de International Association of Lighthouse Authorities (IALA). Alle vaarweggebruikers, inclusief de recreatievaart, zijn volwaardig verkeersdeelnemer die de rijksvaarwegen veilig moeten kunnen gebruiken. Voor de recreatievaart vormt de Basisvisie Recreatietoervaartnet (BRTN) en het daarmee verbonden Basistoervaartnet één van de uitgangspunten voor het beheer en onderhoud.
Om de nautische functies van – en de veiligheid op – de rijksvaarwegen te waarborgen, kan Rijkswaterstaat op grond van het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (Barro) in de Legger Rijkswaterstaatwerken vrijwaringszones opnemen aan weerzijden van de vaarweg. In die vrijwaringszones moeten gemeenten en provincies bij hun ruimtelijke plannen rekening houden met onder andere de zichtlijnen voor navigatie, doorvaart en onderhoudspaden. Om er voor te zorgen dat de scheepvaart geen hinder ondervindt van de windturbines langs de vaarweg hanteert Rijkswaterstaat de ‘Beleidsregels voor het plaatsen van windturbines op, in of over rijkswaterstaatswerken’.
Langs sommige rijksvaarwegen gelden vrijwaringszones op grond van het Basisnet vervoer gevaarlijke stoffen vanwege de doorvaart van schepen met gevaarlijke stoffen. Ook in die zones gelden beperkende regels voor ruimtelijke plannen om te waarborgen dat langs de vaarwegen ook in de toekomst aan de geldende normen voor externe veiligheid wordt voldaan. Daarmee wil de overheid woningbouw voorkomen op plaatsen waar dat door het vervoer van gevaarlijke stoffen ongewenst is voor de veiligheid van omwonenden. De vrijwaringzones hoeven niet in beheer – of eigendom – van de vaarwegbeheerder te zijn. Wel dienen andere overheden bij hun ruimtelijke plannen en ontwikkelingen rekening te houden met de externe veiligheid en de veiligheid van de scheepvaart.
Rol en taak van Rijkswaterstaat
De Scheepvaartverkeerswet regelt het bevoegd gezag voor het nautisch beheer. Het nautisch beheer van de meeste hoofdvaarwegen berust bij Rijkswaterstaat. In havens is in de regel de gemeente, provincie of het havenschap verantwoordelijk voor het nautisch beheer en daarbuiten Rijkswaterstaat. Daar zijn uitzonderingen op. Rijkswaterstaat zorgt voor aanleg en verbetering van de rijksvaarwegen en voor de verkenningen en planstudies die daarvoor nodig zijn. Beheer en onderhoud is gericht op het behoud van de afgesproken functionaliteit van het netwerk en de beschikbaarheid van de vaarwegen en de bijbehorende kunstwerken. Rijkswaterstaat is ook verantwoordelijk voor de ijsbestrijding op de hoofdvaarwegen. Verder zorgt Rijkswaterstaat voor het onderhoud van het deel van het Basistoervaartnet dat tot de rijksvaarwegen behoort.
Met verkeersmanagement, bediening van sluizen, bruggen, stuwen en vuurtorens en de plaatsing, beheer en onderhoud van de vaarwegmarkering zorgt Rijkswaterstaat voor een vlotte, veilige en betrouwbare afwikkeling van het scheepvaartverkeer. Vanwege de nationale en internationale samenhang stemt Rijkswaterstaat deze werkzaamheden af met andere vaarwegbeheerders in binnen- en buitenland. Het waterkwantiteitsbeheer is er mede op gericht om zoveel als mogelijk de afgesproken waterdiepte in de rijksvaarwegen te handhaven.
Op de rijkswateren is Rijkswaterstaat bevoegd gezag voor de Binnenvaartwet, de Scheepvaartverkeerswet en het Scheepsafvalstoffenbesluit Rijn- en binnenvaart. Om het verkeer over water veilig en vlot te laten verlopen, beoordeelt Rijkswaterstaat daarom of initiatieven van derden invloed hebben op de kerntaak ’veilig en vlot verkeer over water’. Waar nodig worden via een vergunning of ontheffing extra eisen gesteld aan deze initiatieven. Rijkswaterstaat beoordeelt vergunningaanvragen voor bijzondere transporten met afwijkende maten en/of vaarkarakteristieken, verleent ontheffingen voor het toelaten van schepen met een maatvoering waarvoor de vaarweg niet ontworpen is en voor bijzondere activiteiten of evenementen in, op en rond de rijkswateren. Ook is Rijkswaterstaat bevoegd gezag voor het tijdelijk innemen van ligplaatsen in de rijkswateren. Handhaving heeft betrekking op de afgegeven vergunningen en ontheffingen, het Binnenvaartpolitiereglement, het Rijnvaartpolitiereglement, het toezicht op rijksvaarwegen en de bijbehorende objecten, zoals het gebruik van overnachtingshavens.
De informatievoorziening voor ‘vlot en veilig verkeer over water’ richt zich op zowel het monitoren van de rijksvaarwegen en het gebruik ervan als de distributie van vaarweginformatie via de verkeersposten, Rijkswaterstaatvaartuigen, teletekst en internet. Voor het beheer en onderhoud van de vaarweg monitort en inspecteert Rijkswaterstaat de vaarwegprofielen en de staat van onderhoud van de kunstwerken.
Referenties
- Beheer- en ontwikkelplan voor de rijkswateren 2016-2021, Anon., Rijkswaterstaat, 1 december 2015.
- Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte, Nederland concurrerend, bereikbaar, leefbaar en veilig, Anon., Ministerie van Infrastructuur en Milieu, 1 maart 2012.
Zie ook
- Beheer- en ontwikkelplan voor de rijkswateren 2016-2021
- Richtlijnen Vaarwegen 2020 def webversie.pdf
- Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte, Nederland concurrerend, bereikbaar, leefbaar en veilig
- Nationaal Waterplan 2016-2021
- Gebruiksfuncties
- Beleidslijn kust 2015, Randvoorwaarden voor initiatieven (vanuit waterveiligheid)
- Interprovinciaal Beleidsplan Waddenzeegebied
- MER Gebiedsontwikkeling Perkpolder
- Rapport bescherming vitale infrastructuur
- Bestemmingsplan Kustwerk Katwijk
