Het Veerse Meer

Figuur 1: Oude dijk aan het Veerse Meer in de buurt van Wolphaartsdijk (foto: Beeldbank Rijkswaterstaat, Harry van Reeken).

Situatie voor ingebruikname doorlaatmiddel Oosterschelde

Het Veerse Meer is een kunstmatig meer. Het werd aangelegd in 1960/1961, toen er nog van uit werd gegaan dat de Oosterschelde een (zoet) meer zou worden zonder getij. Door de koppeling aan de Oosterschelde dat met de aanleg van de Oosterscheldekering een zout getijdensysteem is geworden, is het water in het Veerse Meer brak geworden.
Het Veerse Meer is zelden zouter geweest dan 10 g Cl^-/l. en de bovengrens van de brakwater ligt op 10 g Cl^-/l. Op basis van de soorten bodemdieren die in het Veerse Meer algemeen waren, moest het meer eerder gekwalificeerd worden als verarmd marien dan als brak.

In het meer werd een tegennatuurlijk waterpeil gehandhaafd: in de zomer hoger dan in de winter. Het lage winterpeil werd gekozen om water uit de omliggende polders te kunnen lozen (uitslaan) op het meer. In de winter functioneerde het Veerse Meer kortom als ontvangend oppervlaktewater voor overtollig regenwater.
Naast de functie ‘ontvangend oppervlaktewater’ zijn de volgende functies aan het meer toegekend: landbouw, natuur, recreatie, scheepvaart en wonen. In de jaren na het ontstaan van het Veerse Meer is het hele gebied zodanig ingericht en beheerd dat de verschillende functies allemaal zo goed mogelijk tot hun recht kwamen. De functies gingen over het algemeen in goede harmonie samen. Dat komt deels door de scheiding die de seizoenen teweegbrengen. “In de zomer is het meer voor de recreanten, in de winter voor de vogels”.

De waterkwaliteit, met name de geur en het doorzicht, was echter slecht en dat had een negatieve invloed op de belevingswaarde van gebruikers en recreanten. Door de hoge belasting van nutriënten die met het polderwater in het meer kwamen, ontstond in het meer vaak een overmatige groei van algen. Zeesla werd daarbij als hinderlijk ervaren. Vooral als het waterpeil voor de winterperiode was verlaagd, zorgden grote massa’s afgestorven, rottende zeesla voor stankhinder (Holland et al. 2004).

Situatie na gebruik doorlaatmiddel

Figuur 2: Luchtfoto van het doorlaatmiddel Katse Heule in de Zandkreekdam met links het Veerse Meer en rechts de Oosterschelde (foto: Beeldbank Rijkswaterstaat, Joop van Houdt).

Om de negatieve processen voor de waterkwaliteit en ecologie tegen te gaan, is in 2004 een doorlaatmiddel in gebruik genomen waardoor betere wateruitwisseling tussen de Oosterschelde en het Veerse Meer mogelijk werd. Dit doorlaatmiddel in de Zandkreekdam, in de vorm van twee openingen van 5,5 bij 3 meter en 82 meter lang, kwam op de plaats van de twee laatste caissons in de Zandkreekdam die in 1960 voor de afsluiting van de Zandkreek hadden gezorgd. Het doorlaatmiddel maakt een wateruitwisseling van gemiddeld 40 m³/sec mogelijk. Het doorlaatmiddel heet de ‘Katse Heule’ en is vernoemd naar het nabijgelegen dorp Kats en het woord ‘Heule’ dat Zeeuws is voor waterdoorlaat (Figuur 2). De inbreng van Oosterscheldewater heeft het zoutgehalte laten stijgen en het zuurstofgehalte in diepere delen van het meer gedurende de zomer verhoogd (Craeymeersch en De Vries 2007). Het doorlaatmiddel in de Zandkreekdam is de waterkwaliteit van het Veerse Meer ten goede gekomen en het aantal mariene soorten is weer toegenomen door het verhoogde en meer stabiele zoutgehalte (14-16 g Cl^-/l) Hoewel de waterkwaliteit is verbeterd en de biodiversiteit toeneemt, blijft het de vraag of dit herstel volledig zal doorzetten. Zeegras komt niet meer voor en het is onzeker welke vestigingscondities ontbreken. Een complicerende factor is daarnaast de massale invasie van Japanse oesters die andere filtrerende bodemdieren verdringt, een laag van schelpenmateriaal achterlaat en overlast veroorzaakt voor (water)recreanten.
Wijnhoven et al. (2009) geven een overzicht van de verbeteringen van de waterkwaliteit in de eerste jaren na de ingebruikname van de Katse Heule.

Kerndocumenten

De documenten die hieronder worden genoemd zijn te beschouwen als kerndocumenten, aangezien ze de belangrijkste kennis over het watersysteem en het beheer van het Veerse Meer samenvatten:

De situatie van het Veerse Meer voor de opening van het doorlaatmiddel 'De Katse Heule' wordt beschreven in: Veerse Meer aan de Oosterschelde, Toestand ecosysteem Veerse Meer vóór ingebruikname doorlaatmiddel, Holland et al. 2004.;
De situatie van het Veerse Meer na de opening van het doorlaatmiddel staat samengevat in: Bekkenrapport Veerse Meer 2000-2014, Prins en Vergouwen 2015.;
Een overzicht van de toestand van het Veerse Meer in het kader van de KRW staat samengevat in een zogenaamde factsheet (2015).

Recente documenten

De onderstaande rapporten zijn in 2021 opgeleverd. Ze zullen later een definitieve plaats krijgen in het kennissysteem van het Veerse Meer.

Systeemanalyse en werkplan waterkwaliteitsmodel Veerse Meer (Prins et al. 2021);
Water- en stoffenbalans Veerse Meer 2011-2020 (Van der Heijden 2021);
Klimaatrobuustheid van het waterbeheer van het Veerse Meer (Maarse et al. 2021)

Verder lezen (kort)

Een samenvatting van het informatiesysteem Veerse Meer vindt u in de zogenaamde Guided Tour. De Guided Tour leidt u op een overzichtelijke manier door de belangrijkste elementen van dit informatiesysteem.

Verder lezen (uitgebreid)

Onder de referenties ziet u een zogenaamde conceptmap die als navigatiemiddel fungeert om toegang te krijgen tot de informatie over het Veerse Meer. De onderdelen van de conceptmap zijn aan te klikken waardoor de onderliggende informatie beschikbaar komt. Meer uitleg over het gebruik van de conceptmaps vindt u op de pagina Leeswijzer conceptmap.

Referenties

Factsheet Veerse Meer NL89 veersmr, Anon., Rijkswaterstaat, 10 november 2015.
Waterkwaliteit en ecologie Veerse Meer: het tij is gekeerd, Eerste evaluatie van de veranderingen na de ingebruikname van de 'Katse Heule' op basis van waarnemingen juni 2004- juni 2006, Craeymeersch, J. en I. de Vries, RIKZ, april 2007.
Water- en stoffenbalans Veerse Meer 2011-2020, Heijden, L. van der, Deltares, 27 juli 2021.
Veerse Meer aan de Oosterschelde, Toestand ecosysteem Veerse Meer vóór ingebruikname doorlaatmiddel, Holland, A., RIKZ, 1 juni 2004.
Ecological restoration in coastal areas in the Netherlands: concepts, dilemmas and some examples, Jonge, V.N. de, Jong, D.J. de.
Klimaatrobuustheid van het waterbeheer van het Veerse Meer, Houdbaarheid in het licht van klimaatverandering, Maarse, M., F. Kleissen en A. Nolte, Deltares, 4 februari 2021.
Bekkenrapport Veerse Meer 2000-2014, ten behoeve van evaluatie peilbesluit, Prins, T.C. en S.A. Vergouwen (red.), Deltares, oktober 2015.
Systeemanalyse en werkplan waterkwaliteitsmodel Veerse Meer, Prins, Th., L. Buckman en A. Nolte, Deltares, 14 juli 2021.
The Decline and Restoration of a Coastal Lagoon (Lake Veere) in the Dutch Delta, Wijnhoven, S., Escaravage, V., Daemen, E., Hummel, H., 26 november 2009.