Uit de diverse rapporten en publicaties blijkt dat Zostera marina in een brede range van zoutgehaltes kan leven: ordegrootte 5 - 32 ‰. Voor Zostera noltii is hierover minder duidelijkheid. In Nederland komt Zostera sp. in de huidige situatie voor bij zoutgehaltes van 18 - 30 ‰ en zijn er oude meldingen van voorkomens bij nog lagere zoutgehalten in bijvoorbeeld de Zuiderzee (ordegrootte 10 ‰). Het lijkt er dan ook op dat in de Nederlandse situatie een te laag zoutgehalte niet direct een beperkende rol speelt in het voorkomen van Zostera sp. Uit een analyse van zeegrasdata uit Denemarken bleek dat Zostera marina in brakke wateren (tot een saliniteit van 20 ‰) tot op een grotere diepte voorkwam dan in zoute wateren (bij een saliniteit hoger dan 20 ‰). De planten zouden bij een hoge saliniteit stress ondervinden waardoor ze zich niet kunnen handhaven bij minder optimale lichtcondities (de Jong en de Jonge, 1989).
Zoutgehalte en stress
In zijn algemeenheid geldt dat zeegrassen binnen een grote tolerantierange voorkomen, maar bij een saliniteit van boven de 30 ‰ (ca 16,5 g Cl- L-1) zouden de planten stress ondervinden. Hierdoor zijn de planten bij deze zoutgehalten gevoeliger voor andere niet-optimale factoren (de Jong en de Jonge, 1989). Groei-experimenten met Nederlandse planten bij verschillende zoutgehalten geven aan dat Z. marina gekweekt bij een lager zoutgehalte een grotere vitaliteit heeft dan planten die opgroeien onder omstandigheden met een hoog zoutgehalte (32 ‰). Bij een laag zoutgehalte (22 ‰) werden meer scheuten en bladeren per plant gevormd, was de bovengrondse productie hoger en werd meer ondergrondse-biomassa gevormd (Kamermans et al., 1998).
Nutriënten en saliniteit
Van Katwijk (2000, chapter 4) toonde met behulp van laboratoriumexperimenten aan dat Zostera marina-planten afkomstig uit een marien milieu en planten uit een estuarien milieu verschillend reageren op saliniteit en nutriënten. Marine planten zijn beter bestand tegen een hogere saliniteit en tegen de combinatie hoge saliniteit met hoge nutriëntenbelastingen, terwijl bij een lagere saliniteit beide soorten planten positief reageren op hoge nutriëntenbelasting. Volgens Van Katwijk geeft dit een aanwijzing voor het verdwijnen van zeegras uit geëutrofieerde zoute systemen en zal de verspreiding van Zostera marina beperkt zijn tot die plaatsen waar een zekere invloed van zoet water is. Duidelijk uit dit onderzoek en uit andere kiem- en opgroei-experimenten is dat de tolerantie voor zoutgehalte mede bepaald wordt door de herkomst van de planten. Er lijkt dus duidelijk sprake te zijn van regionale genotypen, aangepast aan de lokale omstandigheden, waaronder gemiddeld zoutgehalte en de seizoensvariaties van het zoutgehalte.
Kieming en overleving zaailingen
Het zoutgehalte heeft een invloed op de verschillende stadia van zeegras gedurende de levenscyclus, zoals de kieming van de zaden en de zaailingoverleving. Zowel Zostera marina als Zostera noltii blijken te kiemen bij een lage saliniteit. Bij een saliniteit hoger dan 10 ‰ (5,5 g Cl- L-1) neemt de kieming af en bij een saliniteit hoger dan 20 ‰ (11 g Cl- L-1) treedt er vrijwel geen kieming meer op. Bij lagere zoutgehalten blijken de kiemplanten ook beter te overleven. Het optimum van deze kiemplanten ligt tussen de 10 en 18 ‰ (5,5 en 10 g Cl- L-1); boven de 18 ‰ (10 g CI- L-1) zijn de overlevingskansen voor kiemplanten beduidend minder. Zeegrassen zijn dan ook sterk afhankelijk van periodiek verlaagde zoutgehalten in het voorjaar voor de voortplanting door middel van zaden. In wateren met een permanent dan wel periodiek laag zoutgehalte komen dan ook overwegend eenjarige zeegraspopulaties voor en in permanente zoute wateren overwegend meerjarige populaties, omdat deze minder afhankelijk zijn van jaarlijkse overleving via zaden.
Zoutgehalte en troebelheid
Daarnaast heeft het zoutgehalte, met name de gradiënt in estuaria, een grote invloed op de troebelheid. Het effect is permanent doordat het zoutgehalte de vlokvorming en de sedimentatie rond het troebelheidsmaximum beïnvloedt (Wijgergangs en de Jong, 1999).
Referenties
- Zeegras Zostera marina L., Zostera noltli Horn, Een ecologisch profiel en het voorkomen in Nederland, Jong, D.J. de en V.N. de Jonge, 1 januari 1989.
- De betekenis van het zout- en silicaatgehalte in Nederlandse kustwateren voor het zeegrasareaal, eindrapport 1998, Kamermans, P., M.H. Hemminga en D.J. de Jong, 1 april 1998.
- Possibilities for restoration of Zostera marina beds in the Dutch Wadden Sea, Katwijk, M. van, 11 oktober 2000.
- Een ecologisch profiel van zeegras, en de verspreiding in Nederland, Wijgergangs, L.J.M. en D.J. de Jong, 1 januari 1999.
Zie ook
- Een ecologisch profiel van zeegras, en de verspreiding in Nederland
- De betekenis van het zout- en silicaatgehalte in Nederlandse kustwateren voor het zeegrasareaal, eindrapport 1998
- Zeegras in de Waddenzee, Rol in de Waddenzee en in Nederland, kansen in de toekomst en wettelijk kader
- Herintroductie van Groot zeegras in de westelijke Waddenzee (2002-2006), Inventarisatie van bestaande kennis, selectie van locaties en plan van aanpak.
- Kansenkaart Zeegras Waddenzee
- Herintroductie van groot zeegras (Zostera marina) in de westelijke Waddenzee (2002-2005)
- Trendanalyse van zeegrasverspreiding in de Nederlandse Waddenzee 1988-2003
- Zeegrassterfte in het Grevelingenmeer. Een Studie naar de Mogelijke Oorzaken van de Afname van het Groot zeegras, Zostera marina L., sinds eind jaren tachtig
- Klein zeegras en Snavelruppia op het Balgzand
- Zeegras Zostera marina L., Zostera noltli Horn, Een ecologisch profiel en het voorkomen in Nederland
