De Roggenplaat

Inleiding

Figuur 1: False-colourluchtopname van de Roggenplaat in de Oosterschelde (fotografie Edwin Paree, RWS)

De Roggenplaat behoort samen met de Galgeplaat in de Oosterschelde en de Hooge Platen in de Westerschelde tot één van de grootste intergetijdegebieden in het Deltagebied. De Roggenplaat meet 6,5 x 2,5 kilometer en heeft hierbij een oppervlak van 1460 ha, vergelijkbaar met 2140 voetbalvelden. De Roggenplaat ligt in het westelijk deel van de Oosterschelde aan binnenkant van de Oosterscheldekering, en wordt omringd door de getijdegeulen Hammen in het noorden en Geul van de Roggenplaat in het zuiden. Noordelijk ligt de zuidkust van Schouwen-Duiveland met de voormalige haven en buurtschap Schelphoek.

Geschiedenis

Figuur 2: De Roggenplaat anno 1850 [ (de Klerk, 2016)].

Nog voor de Deltawerken vormde de Roggenplaat samen met de Neeltje Jansplaat een groot complex van zandplaten dat zich uitstrekte van de monding van de Oosterschelde tot aan Zierikzee. Naast de zandplaat Roggenplaat bestaat ook het werkeiland Roggenplaat die het midden- en noordelijk deel van de Oosterscheldestormvloedkering met elkaar verbindt. In deze tekst wordt altijd de natuurlijke getijdezandplaat bedoeld die zich ongeveer bevindt tussen Burghsluis en Moriaanshoofd.

Zandplaat

Figuur 3: Japanse oesters op de Roggenplaat (foto Edwin Paree).

De term zandplaat is toepasselijk: het overgrote deel van de plaat bestaat uit zand, slechts een klein oppervlak is slibrijk. Ongeveer drie procent van het oppervlak (40ha) bestaat uit Japanse oestervelden die tegelijk ook de meest slibrijke gebieden zijn. De twee grote geulen in de Roggenplaat zijn restanten van vroegere kortsluitgeulen die het water van de Hammen en de Geul van de Roggenplaat met elkaar verbonden. De oostelijke geul draagt de naam 'De Pijp'. De andere geul heet (nog opzoeken). De Roggenplaat is de zandplaat in de Oosterschelde met de grootste golfaanval waardoor met name de zuidkant van de plaat de meeste erosie kent. Naast een hoge golfbelasting kent de westelijk kop van de plaat ook nog extra dynamiek door de vloedstroom die op de kop staat. De bodem vertoont hier grote ribbelpatronen die duidenop hoogdynamische condities. Hierdoor is het bodemleven op deze plaats marginaal.

Schelpenbult

Figuur 4: Schelpenrug op de Roggenplaat (foto: Edwin Paree).

Misschien wel het meest kenmerkende element van de Roggenplaat is de hoge schelpenbult op de meest oostelijke punt van de plaat. De schelpenbult bestaat voor het overgrote deel uit lege kokkelschelpen die een rijk bodemleven op de Roggenplaat verraden. De top van de schelpenbult bevindt zich op drie meter boven NAP waardoor bij laagwater (NAP -1,5m) zich een heuse bult aftekent in het landschap. Er bestaan verschillende schelpenbanken waarvan de bank in het oosten de grootste en hoogste is. Stroming en golfwerking zorgen ervoor dat de lege schelpen zich concentreren en golven tijdens stormcondities zorgen ervoor dat de schelpen ook tot flinke hoogte worden opgeworpen. De organische vormen die hierbij ontstaan zorgen voor een zeer bijzondere plek in de zuidwestelijke Delta. De schelpenbanken liggen min of meer op één lijn van west naar oost waarbij de lijn een grens aangeeft waar ten zuiden van het bodemleven minder rijk is dan erboven.

Bodemleven

Figuur 5: Kokkels: belangrijk vogelvoedsel op de Roggenplaat (foto: Edwin Paree).

De Oosterschelde is omwille van zijn biologische rijkdom aangewezen als Natura 2000-gebied en sinds 2002 is de Oosterschelde ook een Nationaal Park. Het is een belangrijk leefgebied voor kustbroedvogels, moerasbroedvogels en (doortrekkende en overwinterende) watervogels. Het zijn met name de vogels zoals de scholekster, wulp, bonte strandloper, kanoet, rosse grutto en zilverpleivier die van het rijke bodemleven profiteren. De meest voorkomende bodemdiersoort op de Roggenplaat is de wapenworm (Scoloplos armiger), gevolgd door het bulldozerkreeftje (Urothoe poseidonis), en het nonnetje (Macoma balthica). Maar in termen van biomassa zijn de schelpdieren de belangrijkste soorten. De kokkel (Cerastoderma edule) is het meest dominant en vertegenwoordigt 35% van de aangetroffen biomassa in de monsters op de Roggenplaat, gevolgd door het nonnetje (M. balthica, 10%) en de exotische tapijtschelp (Ruditapes philippinarium, 6%). Daarnaast zijn ook de wadpier (Arenicola marina, 9%) en de schelpkokerworm (Lanice conchilega, 7 %) belangrijk in termen van biomassa (Van der Werf et al. 2016).

Zeehonden

Figuur 6: Zeehonden op de Roggenplaat langs de oostelijk geul (foto: RWS/Edwin Paree).

De geulen in de Roggenplaat vormen een ideale ligplaats voor zeehonden; steile randen met dieper water om te kunnen vluchten als het nodig is en op ruime afstand van het vaarwater voor de nodige rust. In de Oosterschelde vormt de Roggenplaat de belangrijkste ligplaats voor de gewone zeehond met name in de Middengeul en Westgeul. De Roggenplaat is de enige belangrijke lig- en zoogplaats van de jongen van de gewone zeehond in de Oosterschelde. Voor de grijze zeehond is vooral de Westgeul van de Roggenplaat een belangrijk liggebied (Arts et al., 2014).

Het gebruik van de plaat door de mens is zeer beperkt. Tegen de ondiepe noordelijke en zuidoostelijke randen van de Roggenplaat liggen mosselpercelen. De schelpenbult is verder een geliefde plek om tijdens een zomerse dag te vertoeven. Zeilers en zeekajakkers weten deze plek zeer te waarderen.

Referenties

Watervogels en zeezoogdieren in de Zoute Delta 2013 / 2014, Arts, F, S. Lilipaly en R. Strucker, juni 2014.
De oude kaarten van Zeeland, Klerk, A. de, februari 2015.
Variantenstudie Roggenplaatsuppletie, Werf, J. van der, M. Boersema, A. Nolte, R. Schrijvershof, J. Stronkhorst, L. de Vet, B. Walles, T. Ysebaert, Centre of expertise Delta Technology, 10 juni 2016.