De Westerschelde is een uniek gebied binnen de delta van Zuidwest Nederland. De Westerschelde is het enige Deltawater waar de rivier en de zee elkaar onbelemmerd ontmoeten. Samen met de Zeeschelde (tot Gent) is ze daardoor nog steeds een estuarium. Estuaria zijn van grote waarde voor de natuur omdat ze door hun geleidelijke overgangen veel verschillende soorten van leven herbergen. Het getij levert de energie voor sedimentatie- en erosieprocessen. Getij, wind en golfslag zorgen in een gecompliceerd samenspel voor een continu veranderend patroon van geulen, platen, ondiepwatergebieden, slikken en schorren. Deze patronen bepalen op hun beurt in hoge mate de aard en het karakter van de leefgebieden van tientallen soorten planten en dieren.
Het Schelde-estuarium
Het Schelde-estuarium heeft een totale oppervlakte van zo’n 33.000 ha en is daarmee een van de grootste estuaria van Europa. Het estuarium is 160 km lang en heeft de volledige gradiënt van zout naar brak en zoet. Het strekt zich uit van de monding, zeewaarts van de lijn Vlissingen-Breskens tot aan de getijdensluis bij Merelbeke (zie Figuur 1). Ook zijrivieren met getijdenwerking van de Zeeschelde (Dender, Durme, Rupel) horen bij het estuarium. Het estuarium heeft de vorm van een trechter: de getijgolf komt vanuit zee in een steeds smaller gebied, waardoor de hoogwaterstanden opgestuwd worden. De getijslag, het verschil tussen hoog- en laagwater, neemt eveneens stroomopwaarts toe.
Figuur 1: Overzicht van het gehele Schelde-estuarium: de monding, de Westerschelde en de Zeeschelde (Barneveld et al. 2018a).
Invloed van menselijke ingrepen
De afgelopen eeuwen hebben inpolderingen, bedijkingen en verdiepingen grote invloed gehad op de waterbeweging, de veiligheid tegen overstromingen, de morfologie en de natuur van het Schelde-estuarium. Het estuarium is door deze ingrepen smaller geworden, waarbij vooral veel oeverzones verloren zijn gegaan. De loop van de Zeeschelde is rechter geworden en daardoor korter. Deze ingrepen hebben onder meer geresulteerd in hogere hoogwaterstanden. Ook is het verschil tussen hoog- en laagwater toegenomen. Aan de andere kant hebben de bedijkingen de waterveiligheid verhoogd. Voor de natuur hebben de ingrepen geleid tot aanzienlijk verlies van leefgebied. De effecten van deze ingrepen werken nog steeds door.
In de negentiende en twintigste eeuw vonden in het hele estuarium aanzienlijke lozingen van verontreinigingen plaats vanwege de toenemende industrialisatie en stedelijke expansie. Aan het eind van de vorige eeuw was de Zeeschelde een van de meest vervuilde rivieren van Noordwest-Europa. Dat had grote gevolgen voor de natuur: er was bijna geen leven in de rivier. Door grote investeringen in het zuiveren van afvalwater en strengere normen voor huishoudens, landbouw en industrie is de waterkwaliteit sinds 2000 sterk verbeterd. De grootste vooruitgang deed zich voor in de jaren 2003-2010, toen het zuurstofgehalte toenam en het leven terugkeerde in de Zeeschelde (Barneveld et al. 2018a).
De belangrijkste veranderingen zijn:
- verdwijnen van schorren en slikken: met name veroorzaakt door de inpolderingen in het verleden;
- vermindering van de komberging: door de inpolderingen kan het estuarium steeds minder water bergen. Hoogwater wordt daardoor met name in het oosten extra hoog opgestuwd;
- platen worden hoger en ondiep water verdwijnt: de oorzaak is de continue verdieping van de vaargeul die de natuurlijke erosie- en sedimentatieprocessen verstoort;
- verstarring van de geulen: door de verdieping van de vaargeul vindt er geen functiewisseling plaats tussen hoofd- en nevengeul;
- versnelde erosie: de versnelling van de getijstroom in de scheepvaartgeul veroorzaakt in de buitenbochten een versnelde erosie van slikken en schorren.
Kerndocumenten
- Evaluatie Schelde-estuarium: de toestand van Veiligheid, Toegankelijkheid en Natuurlijkheid, Samenvatting van de T2015-rapportage (Barneveld et al. 2018a)
- Evaluatierapport T2015-rapportage Schelde-estuarium (Barneveld et al. 2018b)
- Analyserapport T2015-rapportage Schelde-estuarium (Barneveld et al. 2018c)
- Systeemanalyse natuur Schelde-estuarium, VNSC (VNSC 2019)
Verder lezen
Onder de referenties vindt u een zogenaamde conceptmap die als navigatiemiddel fungeert om toegang te krijgen tot de informatie over de Westerschelde. De onderdelen van de conceptmap zijn aan te klikken waardoor de onderliggende pagina’s met informatie beschikbaar komen. Uitleg over het gebruik van de conceptmaps vindt u op de deze pagina.
Referenties
- De toekomst van de Westerschelde, beschouwingen vanaf de dijk, Anon., Rijkswaterstaat Directie Zeeland, 1997.
- Analyserapport T2015-rapportage Schelde-estuarium, Barneveld, H.et al., HKV lijn in water, 10 juli 2018.
- Evaluatierapport T2015-rapportage Schelde-estuarium, Barneveld, H.et al., HKV lijn in water, 10 juli 2018.
- Evaluatie Schelde-estuarium: de toestand van Veiligheid, Toegankelijkheid en Natuurlijkheid, Samenvatting van de T2015-rapportage, Barneveld, H., R. Nicolai, T. Boudewijn, I. Van de Moortel, R. Postma, HKV lijn in water, 10 juli 2018.
- Systeemanalyse natuur Schelde-estuarium, VNSC, Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie, april 2019.
Zie ook
- Evaluatie Schelde-estuarium: de toestand van Veiligheid, Toegankelijkheid en Natuurlijkheid, Samenvatting van de T2015-rapportage
- Systeemanalyse natuur Schelde-estuarium
- Evaluatierapport T2015-rapportage Schelde-estuarium
- T2009-Rapport Schelde-estuarium
- Analyserapport T2015-rapportage Schelde-estuarium
- De toekomst van de Westerschelde, beschouwingen vanaf de dijk
- Natuurherstel in de Westerschelde: De mogelijkheden nader verkend
- Herstel van estuariene dynamiek in de zuidwestelijke Delta
- Verlopend tij, Oosterschelde, een veranderend natuurmonument
- De toekomst van de Zuidwestelijke Delta; Perspectieven bij de integrale voorkeursstrategie
