In het Schelde-estuarium zijn laagdynamische intergetijdengebieden (met stroomsnelheden tot 60 cm/s) van bijzonder belang. Dit zijn productieve leefgebieden waar bodemdieren in grote aantallen voorkomen en vogels en vissen voedsel zoeken. Dit gebied is de afgelopen eeuw veel kleiner geworden. In de Zeeschelde worden de slikken hoger, smaller en deels ook dynamischer, wat ongunstig is voor het bodemleven. In de Westerschelde vinden we laagdynamische intergetijdengebieden op slikken en platen. Sinds 2010 is het oppervlak min of meer stabiel gebleven, waarschijnlijk dankzij plaatrandstortingen. De schorren zijn de afgelopen tien jaar in het hele estuarium in oppervlak toegenomen. In de Zeeschelde komt dat door de aanleg van Sigmagebieden en in de Westerschelde door ophoging van de platen. Een hypothese is dat de ophoging van platen sneller verloopt wanneer plaatrandstortingen plaatsvinden (VNSC 2019).
Meergeulenstelsel
De Westerschelde heeft een meergeulenstelsel, de Zeeschelde in hoofdzaak een ééngeulstelsel. Een meergeulenstelsel bestaat uit een patroon van meerdere om elkaar heen slingerende geulen. De vloed kiest een zo recht mogelijk route landinwaarts (vloedgeul), terwijl de ebstroom met grote bochten naar zee gaat (ebgeul), zoals een meanderende rivier. Op de kruispunten zijn de geulen breder en ondieper. Dit zijn de zogenoemde ‘drempels’. Een meergeulenstelsel kent een grote variatie in leefgebieden, omdat er ondiepe zandplaten tussen de eb- en vloedgeul liggen. Verder zijn er ook kleinere getijdengeulen aanwezig en ook nog kleinere kortsluitgeulen over platen (Figuur 2).
Kortsluitgeulen verschoven in het verleden langzaam van plaats. Dat leidde tot een voortdurende verjonging van leefgebieden op de zandplaten, doordat steeds opnieuw hogere en lagere zones en zones met meer of minder dynamiek ontstonden. Er zijn veel kortsluitgeulen verdwenen, omdat de waterstandverschillen tussen de eb- en de vloedgeul zijn afgenomen. De kortsluitgeulen die er nog zijn veranderen niet meer van plaats, wat leidt tot minder verjonging (VNSC 2019).
Platen, slikken en schorren
De laatste twintig jaar is het totale oppervlakte aan zandige platen, slibrijke slikken en begroeide schorren gelijk gebleven. Opvallende ontwikkeling is dat het aandeel van schorren in het intergetijdengebied toeneemt. Dat komt vooral doordat er op de platen schorontwikkeling plaatsvond. De grootste schorren in de Westerschelde zijn al oud en overstromen alleen nog bij hogere hoogwaters. Ook het mozaïek van hoog- en laagdynamische zones verandert. De uitbreiding van het schorrenoppervlak is via een tussenstap tot stand gekomen: eerst heeft een tijdelijke uitbreiding van laagdynamisch litoraal en de pionierzone plaatsgevonden. Doordat de platen hoger werden, kon er begroeiing komen die zich vervolgens verder uitbreidde. Zo heeft de pionierzone zich ontwikkeld tot schor. De uitbreiding van schorren is volledig te danken aan de uitbreiding van schorren op de platen. Sommige soorten profiteren daarvan, maar deze uitbreiding gaat ten koste van foerageergebied voor steltlopers die al onder druk staan en wordt daarom als ongunstig voor het ecosysteem beschouwd. De afgelopen jaren is het areaal laagdynamisch litoraal min of meer stabiel gebleven. Dit areaal is redelijk gelijkmatig over de hele Westerschelde verdeeld. Ook het oppervlakte pionierzone is sinds 2010 stabiel gebleven. Deze zone is relatief klein en dat is normaal in een estuarium. Een pionierzone is altijd een tussenstadium: ofwel de beginnende plantengroei mislukt en de zone verandert weer in onbegroeid laagdynamisch litoraal ofwel de plantengroei slaat aan en de zone evolueert naar schor. De ophoging van de platen leidt tot versteiling van het systeem. (VNSC 2019).
Sublitoraal
In de Zeeschelde is in de periode 2001-2016 het oppervlak diep sublitoraal toegenomen van ongeveer 2050 hectare tot bijna 2300 hectare. Een deel van deze toename (ruim 100 hectare) is het gevolg van het baggeren van het Deurganckdok. De toename op andere plaatsen (circa 150 hectare) betekent dat de geulen in de Zeeschelde breder worden en opschuiven richting de oever. Dit gaat vooral ten koste van het oppervlak matig diep water. Ook het oppervlak ondiep water en laag slik zijn licht afgenomen ten opzichte van 2001. Vooral de Boven-Zeeschelde wordt gemiddeld dieper (verruimt).
In de Westerschelde neemt het hoogdynamisch sublitoraal verreweg het grootste oppervlak in. Dit zijn voornamelijk de geulen. De ontwikkeling van het areaal hoogdynamisch sublitoraal laat zien dat de geulen in de periode 2010-2015 dieper, maar ook smaller zijn geworden. De oppervlakteafname van de geulen is voor ongeveer de helft ten goede gekomen aan laagdynamisch sublitoraal en voor de andere helft aan schorren.
Referenties
- Systeemanalyse natuur Schelde-estuarium, VNSC, Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie, april 2019.
Zie ook
- Systeemanalyse natuur Schelde-estuarium
- T2009-Rapport Schelde-estuarium
- Analyserapport T2015-rapportage Schelde-estuarium
- Evaluatierapport T2015-rapportage Schelde-estuarium
- Natuurherstel in de Westerschelde: De mogelijkheden nader verkend
- Evaluatie Schelde-estuarium: de toestand van Veiligheid, Toegankelijkheid en Natuurlijkheid, Samenvatting van de T2015-rapportage
- Verlopend tij, Oosterschelde, een veranderend natuurmonument
- Ecologisch onderzoek Getij Grevelingen
- Peilverandering in de Zuidwestelijke Delta: Effecten op natuurwaarden en aquacultuur
- Samenhang in de Delta, ontwikkelingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta: Ecologische ontwikkeling van habitats en levensgemeenschappen (deel 2)
