Planvorming en afstemming voor de gehele Zuidwestelijke Delta

Om de problematiek van de Zuidwestelijke Delta effectief te benaderen is een integrale aanpak nodig, waarbij de economische, ecologische en waterveiligheidsaspecten in hun onderlinge samenhang zijn beschouwd en afgewogen. De totstandkoming van de Deltawerken en de bouw van verschillende dammen leverden bekkens op met een zeer eigen karakter. Helaas vertonen deze bekkens ook hun karakteristieke ecologische problemen. De zoete stagnante systemen leiden aan eutrofiëring, de zoute stagnante systemen hebben een verhoogd risico op stratificatie, alle stagnante systemen vertonen erosie van oevers en/of schorren, de harde overgangen vormen barrières voor migrerende organismen, de Oosterschelde lijdt aan zandhonger waardoor platen en slikken verdwijnen en ten slotte is er het algemene probleem van een gebrek aan ruimtelijke samenhang tussen de bekkens.

Samenhang in de Zuidwestelijke Delta

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft in een rapport .(Kuiper et al. 2013) de samenhang tussen beleidskeuzes in beeld gebracht die moeten leiden tot een delta die economisch vitaal, ecologisch veerkrachtig, klimaatbestendig en veilig is. Speerpunten zijn versterking van havens en scheepvaart, water en landbouw, recreatie en toerisme en een aantrekkelijke delta om te wonen en verblijven, evenals herstel van een natuurlijk ecosysteem met estuariene dynamiek, in een veilige delta die ook op langere termijn is beschermd tegen overstromingen. Het PBL heeft zich daarbij vooral gericht op ontwikkelingspotenties vanuit ruimtelijk-economisch en ecologisch perspectief. De resultaten van het onderzoek hebben geleid tot de formulering van vijf strategische keuzes voor de provincies. Deze keuzes zijn gebaseerd op de ruimtelijke opgaven in de Zuidwestelijke Delta en de bijbehorende langetermijnperspectieven. Ze zijn geselecteerd vanwege het grote belang ervan voor het bereiken van de gezamenlijke doelen van de drie provincies, en omdat ze richtinggevend zijn voor verdere keuzes.

De vijf strategische keuzes zijn:

Een gezamenlijke focus op de transitie van de sectoren energie, chemie en transport & logistiek gericht op een ecologisch en economisch duurzaam (houdbaar) systeem;
Meer ontwikkelingsruimte voor een veerkrachtige delta en een minder kwetsbare zoetwatervoorziening door de zoetwaterinlaat bij Gouda oostwaarts te verplaatsen;
Bepaal de gewenste mate van herstel van natuurlijke dynamiek;
Bepaal welke consequenties van een verdere verdieping van de Westerschelde acceptabel zijn;
Versterking van de bestaande kwaliteiten van het deltagebied.

De rapportage van het PBL bestaat naast het hoofdrapport .(Kuiper et al. 2013) uit een achtergrondrapportage (Kuiper et al. 2013) en een notitie met ontwikkelingsvarianten (Van der Hoek et al. 2013).

Een gedeelde langetermijnvisie noodzakelijk voor goed afgestemde investeringsbeslissingen zijn vastgelegd in een cahier (Slob et al. 2012).

Het ecologische deel is onderbouwd met twee rapporten van IMARES Wageningen UR waarin uitgewerkt wordt wat het ecologisch perspectief voor verschillende ontwikkelingsvarianten van de ZW Delta is en wat de toekomstige ecologische ontwikkeling en kwaliteit is (Ysebaert et al. 2013) en (Ysebaert et al. 2013).

Herstel van estuariene dynamiek

Het terugbrengen van (een deel van) de estuariene dynamiek zou veel van ecologische knelpunten oplossen. Estuaria worden gekenmerkt door een aantal gradiënten die worden vertaald in 'dynamiek’-parameters, zijnde zoutdynamiek, rivierdynamiek, getijdynamiek, morfodynamiek, nutriëntendynamiek en slibdynamiek. Baptist et al. (2007) hebben onderzocht wat de effecten zijn van vier integrale inrichtingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta. De inrichtingsvarianten streven alle herstel van estuariene dynamiek na door grootschalig herstel van getij en rivierafvoer in de voormalige estuaria Haringvliet, Grevelingen en Oosterschelde. Herstel van estuariene dynamiek wordt gedeeltelijk bereikt met het aanleggen van doorlaatmiddelen. Veel van de huidige problemen in de Delta worden hiermee opgelost. De waterkwaliteit in de systemen verbetert (stratificatie, blauwalgenbloei en zuurstofloosheid verdwijnen), intergetijdegebieden en brakke ecotopen herstellen zich en de huidige oevererosie veroorzaakt door een stabiel peil wordt gestopt. De diversiteit en totaal areaal aan Natura2000-habitattypen neemt toe. Het aanleggen van doorlaatmiddelen zal ook ten goede komen aan migrerende vissoorten.

Ook de studie van Van der Sluis en Kamermans (2012) verkent het effect van gedeeltelijk herstel van de getijdendynamiek in het Grevelingenmeer en het Krammer – Volkerak en zeespiegelstijging (80 cm) in de Ooster- en Westerschelde op de verspreiding en het areaal van N2000-habitattypen in de Zuidwestelijke Delta. Er is een inschatting gemaakt van de toekomstige verspreiding en ontwikkeling van de buitendijkse N2000-habitattypen in de Zuidwestelijke Delta. Naast de gevolgen voor natuurwaarden zoals biodiversiteit en uniciteit zijn ook de gevolgen en nieuwe kansen voor aquacultuur in kaart gebracht.

Biobouwers en waterveiligheid

Biobouwers of ‘ecosystem engineers’ zijn organismen die door hun directe of indirecte aanwezigheid of activiteit hun omgeving beïnvloeden. Biobouwers kunnen worden ingezet als natuurlijke manier om de waterveiligheid te verhogen. Tangelder et al. (2013) hebben de mogelijkheden op een rij gezet voor het lokaal toepassen van biobouwers in het optimaliseren van de waterveiligheid van de verschillende bekkens, zowel in de huidige situatie als voor toekomstscenario’s. De studie onderzoekt welke biobouwers hiervoor in aanmerking komen en maakt een inschatting van de toepassingsmogelijkheden in de ZW Delta.

Biobouwers leveren op twee manieren een bijdrage aan de waterveiligheid. Ten eerste kunnen ze een onderdeel van een fysieke waterkering vormen door hun aanwezigheid op de voorlanden voor de dijk, zoals schorren. Ten tweede beïnvloeden biobouwers de erosie- en sedimentatieprocessen en de sedimentbeschikbaarheid. Deze invloed is voor elke soort biobouwer verschillend. Er zijn verschillende biobouwers onderzocht op hun effecten en toepasbaarheid. Er is gekeken naar zowel zoet- als zoutwatersoorten omdat beide systeemtypen voorkomen in de ZW Delta.

Sedimentstrategie

Voor duurzame inrichting van de Zuidwestelijke Delta is het belangrijk om een sedimentstrategie te ontwikkelen: het gericht beïnvloeden van de sedimenthuishouding, met het oog op het bereiken van een of meer (beleids)doelen, zoals waterveiligheid, recreatie en natuur. Er is sprake van een groeiende sedimentvraag. Het is gebleken dat de sedimentbehoefte per deelgebied varieert tussen de 0.2 en 2.6 Mm³ per jaar om mee te kunnen groeien met de huidige zeespiegelstijging van 2 mm/jaar. Een sedimentstrategie biedt kansen wanneer deze zich richt op het herstellen van de balans tussen vraag en aanbod van sediment (beheer van de voorraad; de kwantiteit) en op de verdeling (de kwaliteit van het sediment). Technisch gezien worden mogelijkheden van een sedimentstrategie gevormd door (een combinatie van) het winnen en storten (suppleren) van sediment, en het toepassen van erosieremmende en/of sedimentatie bevorderende middelen. Door daarbij gebruik te maken van natuurlijke opbouwkrachten (hydrodynamische transportcapaciteit en biobouwers) – door te bouwen met de natuur –, kan een optimaal ecologisch resultaat worden bereikt. Een verdere optimalisatie van de effectiviteit (in functioneel-, ecologisch- en kostentechnische zin) is mogelijk door een juiste afstemming en combinatie van zandwinning en suppleties (locaties, timing en uitvoeringswijze) en de inzet van biobouwers. Wat de optimale combinatie is wordt sterk bepaald door lokale omstandigheden en vergt nader onderzoek (Mulder et al. 2012).

Aansluitend hierop beschrijven Tangelder et al. (2012) de uitkomsten van een expertworkshop met IMARES-deskundigen over onderzoek naar ecologische effecten van zandwinning en suppleren, en kennisvragen voor de toekomst in de Zuidwestelijke Delta in het kader van Beleidsondersteuning voor het Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta 2012.

Kustbroedvogels

Stichting het Zeeuwse Landschap heeft samen met Delta Project Management (nu: Deltamilieuprojecten) het 7-Eilandenplan opgesteld (Arts en Castelijns 2017). Dit plan beoogt de broedgelegenheid in de Zuidwestelijke Delta voor een aantal soorten kustbroedvogels te versterken en te vergroten. Het voorstel is om in te zetten op broedgelegenheid voor sterns en dan met name de grote stern en dwergstern. De broedplaatsen voor de grote stern en dwergstern zullen zich na aanleg als gevolg van natuurlijke successie op termijn ontwikkelen tot geschikte habitats voor de andere kustbroedvogels. Door gefaseerde aanleg en cyclisch beheer blijven alle successiestadia beschikbaar voor iedere kustbroedvogel.

Referenties

7 Eilandenplan, Duurzame- en kortetermijnmaatregelen voor het behoud van kustbroedvogels in de Zuidwestelijke Delta, Arts, F en W. Castelijns, Delta project Management en Stichting Het Zeeuwse landschap, 2017.
Herstel van estuariene dynamiek in de zuidwestelijke Delta, Baptist, M., I. de Mesel, L. Stuyt, R. Henkes, H. de Molenaar, J. Wijsman, N. Dankers en V. Kimmel, IMARES Wageningen UR, december 2007.
Ontwikkelingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta Achtergronden bij Samenhang in de Zuidwestelijke Delta. Naar een vitale, veerkrachtige en veilige delta, Hoek, D. van der, R. Wortelboer en J. Diederiks, Planbureau voor de leefomgeving, oktober 2013.
Samenhang in de Zuidwestelijke Delta. Naar een vitale, veerkrachtige en veilige delta – Achtergrondrapport, Kuiper, R., M. Vonk, D. van der Hoek, Planbureau voor de leefomgeving, 2013.
Samenhang in de Zuidwestelijke Delta. Naar een vitale, veerkrachtige en veilige delta, Kuiper, R., M. Vonk, D. van der Hoek, Planbureau voor de leefomgeving, 2013.
Sedimentstrategie voor de ZW Delta: een verkenning van kansen, Mulder, M., M. Taal, M. Tangelder, H. Jansen, R. Henkens en S. Werners, Deltares, oktober 2012.
Samenhang in de Delta, Op weg naar een integrale visie en goed afgestemde investeringsbeslissingen, Slob, M. W. Ligtvoet, R. Kuiper, P. van Egmond, Planbureau voor de leefomgeving, augustus 2012.
Peilverandering in de Zuidwestelijke Delta: Effecten op natuurwaarden en aquacultuur, Sluis, C. van en P. Kamermans, IMARES Wageningen UR, juni 2012.
Biobouwers als optimalisatie van waterveiligheid in de Zuidwestelijke Delta, Tangelder, M., A. de Groot & T. Ysebaert, IMARES Wageningen UR, 10 december 2013.
Zandwinning en suppleties in de Zuidwestelijke Delt, Ecologische vragen vanuit sedimentbeheer in relatie tot beheerdoelen van Rijkswaterstaat, Tangelder, M., M. Rozemeijer, J. Wijsman, M. Baptist, IMARES Wageningen UR, 21 december 2012.
Samenhang in de Delta, ontwikkelingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta: Ecologische ontwikkeling van habitats en levensgemeenschappen (deel 2), Ysebaert, T., M. Tangelder, J. Wijsman, IMARES Wageningen UR, oktober 2013.