Door de stijging van de zeewatertemperatuur hebben ‘zuidelijke’ soorten die in aangrenzende warmere wateren leven de kans om hun leefgebieden naar het noorden uit te breiden. Vooral het warmere water in de zomer maakt het voor deze soorten mogelijk om zich hier voort te planten. Atlantische soorten zijn soorten die doorgaans vooral in open zee leven, waar het zoutgehalte hoog en stabiel is en de wintertemperatuur niet te laag. Ook voor deze groep van organismen biedt de huidige Oosterschelde goede omstandigheden. Tegenover de toename van deze soorten staat ook de afname van een aantal soorten waarvan het verspreidingsgebied zich voor een belangrijk deel ten noorden van Nederland bevindt. Voor deze ‘noordelijke’ soorten worden de temperaturen te hoog. Het verdwijnen van de zoet-zoutovergangen en de seizoensgebonden fluctuaties in zoutgehalten zijn ten nadele van de ‘braktolerante soorten’, soorten die een hoge tolerantie hebben voor lage zoutgehaltes (Geurts van Kessel 2004).
Naast de verschuiving van leefgebieden van soorten vindt er ook introductie van nieuwe soorten plaats door vormen van transport, bijvoorbeeld in ballastwater, schelpdiertransporten of aangehecht aan de romp van schepen. Nieuwe soorten die van buiten Europa komen en hier worden geïntroduceerd worden aangeduid als exoten.
Aantalsontwikkeling
Figuur 2: Aantalsontwikkeling van nieuwe soorten in de Oosterschelde (Gmelig Meyling en De Bruyne 2003)
Gmelig Meyling en De Bruyne (2003) hebben een analyse gemaakt van de gegevens die sportduikers in de loop der jaren hebben verzameld. Uit die analyse blijkt dat het aantal nieuwe soorten gestaag toeneemt vanaf 1978 (figuur 2). Het lijkt zelfs dat de toename steeds groter wordt, maar dat kan ook het gevolg zijn van de toegenomen kans op waarneming als gevolg van de sterke toename van het aantal duikers die de waarnemingen doen. Het blijkt dat de nieuwe soorten voor ongeveer de helft van Atlantische herkomst zijn (figuur 3). De overige vijftig procent zijn vooral exoten en voor een iets kleiner deel zuidelijke soorten. Wolff (2005) geeft een overzicht van de verspreiding van exoten voor heel Nederland.
Een analyse van de aantalsontwikkeling van invasieve polychaeten- en moluskensoorten over de laatste 20 jaar laat zien dat er een aanloopfase is van een jaar of zeven na de eerste waarneming van een nieuwe soort, waarna een exponentiële groei van twee tot drie jaar optreedt. De hoge biomassa en aantallen blijven daarna een jaar of vijf bestaan, gevolgd door een sterke afname. De nieuwe soorten worden na een jaar of vijftien met sterke wisselingen door dezelfde omgevingsfactoren gestuurd als de bestaande soorten (Hummel & Wijnhoven 2013).
Figuur 3: Aantal nieuwe soorten in de Oosterschelde vanaf 1978 met trefkans groter of gelijk aan 1 (Gmelig Meyling en De Bruyne 2003).
Effect op het ecosysteem
In het algemeen hebben nieuwkomers geen blijvend negatief ecologisch effect op het ecosysteem.Ze kunnen zelfs beschouwd worden als een aanvulling daarop (Hummel & Wijnhoven 2013). Dat leek wel het geval met het Japans bessenwier (Sargassum muticum) dat in de jaren tachtig werd gesignaleerd. Het wier kwam enkele jaren massaal voor, maar de populatie heeft inmiddels een ‘normale’ omvang bereikt. De Japanse oester (Crassostrea gigas) lijkt daarentegen een soort te zijn die wel een groot effect op de ecologie van de Oosterschelde dreigt te (gaan) hebben (Geurts van Kessel 2004).
Referenties
- Verlopend tij, Oosterschelde, een veranderend natuurmonument, Geurts van Kessel, A., RIKZ, december 2004.
- Het Duiken Gebruiken 2, Gmelig Meyling, A. en R. de Bruyne, Stichting Anemoon, 27 december 2003.
- Long-term patterns in the establishment, expansion and decline of invading macrozoobenthic species in the brackish and marine waters of Southwest Netherlands, Hummel, H., Wijnhoven, S., 8 juli 2013.
- Non-indigenous marine and estuarine species in The Netherlands, Wolff, W., 2005.
Zie ook
- Verlopend tij, Oosterschelde, een veranderend natuurmonument
- Het Duiken Gebruiken 2
- Grevelingenmeer van kwetsbaar naar weerbaar? Een beschrijving van de ontwikkelingen van 1996 tot 2001 en een toetsing aan het beleid
- Ecologisch onderzoek Getij Grevelingen
- Systeemanalyse natuur Schelde-estuarium
- Bekkenrapport Veerse Meer 2000-2014, ten behoeve van evaluatie peilbesluit
- T2009-Rapport Schelde-estuarium
- Grevelingenmeer: meer kwetsbaar? Een beschrijving van de ecologische ontwikkelingen voor de periode 1999 t/m 2008-2010 in vergelijking met de periode 1990 t/m 1998
- Waterkwaliteit en ecologie Veerse Meer: het tij is gekeerd, Eerste evaluatie van de veranderingen na de ingebruikname van de 'Katse Heule' op basis van waarnemingen juni 2004- juni 2006
- Duurzame Schelpdiertransporten
