Gezondheid

Gezondheidszorg

Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) definieert de gezondheidszorg in de huidige samenleving als: ‘Het geheel van zorgverleners (en ondersteunend personeel), instellingen, middelen en activiteiten dat direct gericht is op instandhouding en verbetering van de gezondheidstoestand en/of de mogelijkheid om zelf regie te voeren. En op het reduceren, opheffen, compenseren en voorkomen van tekorten daarin, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’ (Gijsen, et al., 2018). Anders gezegd, de gezondheidszorg is een maatschappelijk proces waarbij verschillende aspecten van belang zijn. Het Ministerie van VWS onderscheidt daarom vier verschillende criteria voor gezondheidszorg:

Zorgbehoefte: zorg rond geboorte, gezond blijven, zorg aan het einde van het leven;
Doelgroep: leeftijdsgroepen, geslacht, risicogroep;
Behandelingsniveau; 1e, 2e of 3e-lijns zorg, de aard van het gezondheidsprobleem is dus bepalend voor het behandelingsniveau;
Plaats van behandeling: intra-, extra- of semimuraal (Gijsen, et al., 2018).

Omdat de gezondheidszorg problemen kan ondervinden door uitval in andere sectoren die ruimtelijk zijn bepaald, is het wenselijk om de sector vanuit het laatst genoemde criteria (plaats van behandeling) te benaderen.

Classificatie van de gezondheidszorg

Gekeken vanuit het perspectief 'Plaats van behandeling' kent de gezondheidszorg drie situaties van behandeling: intramuraal, extramuraal en semimuraal. Bij intramurale zorg wordt zorg verleend aan mensen die zijn opgenomen in een instelling en daar langer dan 24 uur verblijven. Intramurale voorzieningen zijn verpleeg- of verzorgingshuizen, ziekenhuizen en instellingen voor mensen met een verstandelijke handicap. Extramuraal betekent zorg zonder opname, die vaak verleend wordt in de directe omgeving van de patiënt. De huisarts en polikliniek zijn bijvoorbeeld extramurale voorzieningen. De semimurale zorg is een soort tussenvoorziening. Deze vorm van gezondheidszorg is bedoeld voor personen voor wie ambulante zorg ontoereikend is en (24 uurs)opname niet of niet meer noodzakelijk (Stimulansz, 2018). Hierbij valt te denken aan alle tijdelijke woonvoorzieningen, crisis- en opvangcentra en alle instellingen voor deeltijdbehandeling, dagopvang en dagverpleging.

Vitale diensten voor de gezondheidszorg

Om de zorg goed te laten functioneren is het afhankelijk van drie verschillende vitale diensten, te weten:

Spoedeisende medische hulpverlening

Spoedeisende medische hulpverlening bestaat uit de geneeskundige hulpverlening die wordt beoefend door particuliere ondernemingen en private beroepsbeoefenaars, zoals ziekenhuizen en huisartsen. Indien één instelling of enkele beroepsbeoefenaars uitvallen zal er voldoende opvang zijn door de kwantiteit en spreiding binnen de sector. Grootschalige uitval van spoedeisende medische hulp en overige ziekenhuiszorg zal in de regel het gevolg zijn van het (deels) uitvallen van een andere vitale sector (Stimulansz, 2018).

Essentiële medische producten

Dit betreffen medische hulpmiddelen voor diagnose, preventie, bewaking, behandeling of verlichting van de gevolgen van ziekten of beperkingen (Boxsel, 1999). Langdurig geen toegang hebben tot essentiële medische producten (denk aan zuurstof of insuline) leidt tot levensbedreigende situaties of tot ernstig en blijvend letsel onder burgers (Ministerie van BZK, 2009).

Sera en vaccins (Ministerie van BZK, 2009)

Groep van middelen die de weerstand tegen infecties met bacteriën of virussen vergroten (Zorginstituut Nederland, 2019). Uitbraken van bekende en onbekende infectiezieken kunnen ontstaan in de nafase van een nationaal en of regionaal ontwrichtende ramp. Bij een dergelijke grootschalige uitbraak zal er in de regel al snel sprake zijn van een extra nationale crisissituatie, waardoor er te korten kunnen ontstaan in de verstrekking van sera en vaccins (Ministerie van BZK, 2009).

Zelfredzaamheid in de gezondheidszorg

Sinds enkele jaren stimuleert de overheid ouderen, mensen met een lichamelijke beperking of een aandoening om zo lang mogelijk thuis te wonen, ook wanneer zij medische zorg nodig hebben (Rijksoverheid.nl, 2018). Ondanks een mentale of fysieke beperking kunnen deze personen vaak met behulp van mantelzorg en/of extramurale zorg een zelfstandig leven leiden. De zorg die deze personen nodig hebben wordt binnen de gezondheidszorg afgestemd op de mate van zelfredzaamheid. De gezondheidszorg kent vier typen van zelfredzaamheid:

Zelfredzame personen: personen die in staat zijn om alle handelingen uit te voeren om een crisis te voorkomen, om zichzelf tijdens een crisis te kunnen helpen en de gevolgen van een crisis te beperken [ Ruitenberg & Helsloot, 2004];
Verminderd zelfredzame personen: personen die zonder individuele begeleiding aan de hand van collectieve aanwijzingen, de onveilige zone kunnen verlaten. Zij zijn dus voldoende ambulant en verstandelijk functionerend, maar hebben wel aanwijzingen nodig van een zelfredzaam persoon (Lauriks, et al., 2017);
Niet zelfredzame personen; personen die individueel moeten worden begeleid. Voor deze groep is het uitgangspunt één verzorgend personeelslid of hulpverlener per cliënt (Lauriks, et al., 2017);
Niet zelfredzame bedlegerige personen: deze personen zijn aan bed of andere voorzieningen gebonden en moeten met deze voorziening worden geëvacueerd. Daarbij is meer dan één personeelslid of hulpverlener per cliënt nodig en zal over het algemeen meer tijd nodig zijn (Lauriks, et al., 2017).

De hiervoor genoemde kwetsbare groepen (niet zelfredzame personen) worden verzorgd door zorgaanbieders die hun cliënten gedurende een onafgebroken verblijf van meer dan 24 uur zorg aanbieden in een zorginstelling. Deze zorgpartners zijn getoetst aan de Toelating Zorginstellingen (WTZi) en het Leidraad Continuïteit bij Rampen (COBRA) en moeten een rampen en crisisplan hebben en zijn wettelijk verplicht hun informatie te delen met de GHOR (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) [ Pers. comm. Smolenaers & Pentury 2018]; (Weij 2019). Dit kunnen hospices, verpleeghuizen, verzorgingshuizen of een instelling voor verstandelijk gehandicapten zijn. De GHOR geeft aan dat het daarnaast ook andere zorgpartners in beeld heeft, waaronder gehandicaptenzorg, categorale zorginstellingen, geestelijke gezondheidszorg en revalidatiecentra [ Pers. comm. Smolenaers & Pentury 2018]. Men heeft echter geen goed zicht op verminderd zelfredzame personen die extramurale of ambulante zorg ontvangen [ Pers. comm. Smolenaers & Pentury, 2018]; (Weij 2019). Deze personen (cliënten van de thuiszorg of wijkverpleegkundige, maar ook personen die als gevolg van hun aandoening bedlegerig zijn, of afhankelijk zijn van hulpmiddelen en/of medische apparatuur, maar wel zelfstandig thuis wonen) zijn niet goed in beeld in de crisisbeheersing. Voor deze mensen is geen specifiek rampen of crisisplan beschikbaar vanuit de thuiszorg. Dit komt onder meer door de snelle doorloop van de patiënten binnen deze organisaties. De informatie over deze patiënten moet worden opgevraagd bij een huisartsenpraktijk of de thuiszorg instellingen zelf (Weij 2019).

Effecten overstroming

De effecten van een overstroming worden beschreven op de volgende pagina

Referenties

2e inhoudelijke analyse bescherming vitale infrastructuur, Anon., Ministerie van BZK, 2009.
Maatschappelij ke relevantie van medische hulpmiddelen, Boxsel, J. van., TNO, 1999.
Gezondheidszorg, Gijsen, R., N. Post, N. & R. Verheij, RIVM, 2018.
Handleiding Zelfredzaamheid-Matrix 2017, Lauriks, S., M. Buster, M. de Wit, S. van Weerd, T. Kamann, W. van Boom & T. Fassaert, GGD Amsterdam, 1 juni 2017.
Zelfredzaamheid van burgers bij rampen en zware ongevallen, Ruitenberg, A. & I. Helsloot, 2004.
Interview met Bevolkingszorg & GHOR, Smolenaers, C. & W. Pentury, Veiligheidsregio Zeeland, 20 april 2018.
Als het zelf niet meer gaat, Evacuatie en nazorg van verminderd zelfredzame burgers tijdens een overstroming, Weij, D., HZ University of Applied Sciences, 14 januari 2019.