Kwallen

Figuur 1: Verloop van de gemiddelde abundantie (n/m³) van de oorkwal en de Amerikaanse ribkwal in het Veerse Meer van 2010 tot 2014 (Prins en Vergouwen 2015).

De ontwikkeling van de twee meest voorkomende kwallensoorten in het Veerse Meer wordt hier besproken: de inheemse Oorkwal en de niet inheemse Amerikaanse (langlob) ribkwal. De twee soorten tonen verschillen in seizoensontwikkeling. De populatie van de oorkwal is abundant in het vroege voorjaar (maart-april) en neemt af in het begin van de zomer (Figuur 1). De Amerikaanse ribkwal komt snel tot ontwikkeling als de watertemperatuur hoog genoeg is voor reproductie in de zomer en neemt af in het (late) najaar. De pieken in dichtheden worden veroorzaakt door de aanwezigheid van juvenielen. De aangetroffen maximale dichtheid van beide soorten is ongeveer 100 individuen per m³). De opeenvolging van periodes van hoge dichtheden van de twee soorten resulteert in een continue (hoge) predatiedruk op het plankton/nekton die in een jaar met kwallenbloei kan duren van februari tot oktober. De ontwikkeling van de oorkwal vertoont een licht dalende tendens in de loop van de tijd. De periode van waarnemen is echter te kort om te concluderen dat de populatie aan het afnemen is. De reproductie van kwallen is zeer variabel met sterke verschillen tussen de jaren, en het is mogelijk dat de soort weer uitbreekt bij een eerstvolgende mooie zomer met goede reproductiemogelijkheden.

Ruimtelijke patronen in de ontwikkeling

De populatie van de oorkwal ontwikkelt zich steevast vanuit het westelijke deel van het Veerse Meer (ongeveer ter hoogte van Veere). De oorkwal heeft een bentisch-pelagische levenscyclus. Vanuit poliepen, die op harde substraten voorkomen, maken de zwemmende schijfkwallen zich door afsnoering vrij. De ontwikkeling van de gemeenschap is daarom sterker gekoppeld aan ruimtelijke aspecten (zoals beschikbaarheid substraat voor poliepen) dan in het geval van de Amerikaanse ribkwal die een uitsluitend pelagische levenscyclus heeft. Bij de Amerikaanse ribkwal is er een verschuiving opgetreden in de spatio-temporele ontwikkeling van de gemeenschap. In 2010 kwam de Amerikaanse ribkwal vanuit de Zandkreek (Oosterschelde) opzetten en verdween gedurende de winter. Het jaar daarna ontwikkelde de gemeenschap zich sneller in het middengedeelte van het Veerse Meer (Middelplaten) dan in de Zandkreek. De dichtheid van de Amerikaanse ribkwal was het hoogst op locaties ter hoogte van de Middelplaten en nam af richting de Oosterschelde. In 2012 werden in de winter voor het eerst ook sporadisch volwassen Amerikaanse ribkwallen waargenomen vanaf de Middelplaten richting het Westen. De ontwikkeling van de gemeenschap in de daaropvolgende zomer toonde een westelijke verschuiving van de ontwikkeling van de gemeenschap vergeleken met 2011. Hieruit blijkt dat de Amerikaanse ribkwal zich vanaf (op zijn minst) 2011 permanent heeft gevestigd in het Veerse Meer (Avesaath et al. 2009) (Kluijver et al. 2012).

De ontwikkeling van de kwallenpopulatie na opening van de Katse Heule

Door de verbinding met de Oosterschelde via de sluis bij Kats en de Katse Heule was het onvermijdelijk dat de Amerikaanse ribkwal het Veerse Meer zou binnendringen. De soort is al sinds verschillende jaren abundant in Nederland (en Europa) en is een typische invasieve exoot: de Amerikaanse ribkwal stelt weinig eisen aan het milieu en kan zich onder gunstige omstandigheden zeer snel voortplanten. Ook de uitbraak van de oorkwal is een algemeen fenomeen en niet specifiek toe te schrijven aan de veranderde waterkwaliteit van het Veerse Meer. De ‘verkwalling’ van systemen is een mondiaal probleem. Wat de gevolgen zijn van de continue predatiedruk op de rest van het plankton/nekton is onbekend. Ook kunnen op dit moment nog geen conclusies getrokken worden over de tendens in aantallen van de oorkwal (Prins en Vergouwen 2015).

Referenties

Verspreiding van de Amerikaanse ribkwal (Mnemiopsis leidyi) en de Oorkwal (Aurelia aurita) in het Veerse Meer in 2009, Avesaath, P.H. van, A. Engelberts, O.J.A. van Hoesel & H. Hummel, Monitor Taakgroep NIOO, november 2009.
De ontwikkeling van de kwallenpopulatie in het Veerse Meer; Monitoring april 2010 – april 2012, Kluijver, M. de, P. van Avesaath, B. van Broekhoven, A. Dekker, M. Dubbeldam, A. Engelberts, O. van Hoesel, W. van Houten, L. Kleine Schaars, T. Meliefste, A. Verburg, S. Wijnhoven & H. Hummel, Stichting Zeeschelp, 24 juli 2012.
Bekkenrapport Veerse Meer 2000-2014, ten behoeve van evaluatie peilbesluit, Prins, T.C. en S.A. Vergouwen (red.), Deltares, oktober 2015.

Kwallen

Ruimtelijke patronen in de ontwikkeling

De ontwikkeling van de kwallenpopulatie na opening van de Katse Heule

Zie ook