Figuur 2: Waar vinden we PFAS terug(Bron: Southeast Alaska Conservation Council).
Identificatie van PFAS
Sinds de jaren 60 van de vorige eeuw zijn er veel nieuwe stoffen ontwikkeld en toegepast in uiteenlopende industriële en huishoudelijke producten. Een voorbeeld is de stofgroep van de Poly- en perFluorAlkyl Stoffen (PFAS) (Analyse van PFAS). Deze stoffen worden onder meer gebruikt vanwege hun unieke oppervlakte-actieve eigenschappen. Hierdoor zijn ze zowel water- als olieafstotend en zijn ze goed bestand tegen bijvoorbeeld hitte of zuren. In de basis bestaan deze stoffen uit een keten van koolstof (C) en fluor (F) atomen, met een specifieke stofgroep eraan toegevoegd. Chemici waren in staat om veel verschillende variaties te maken en zo ontstond een stofgroep met meer dan 6.000 verschillende verbindingen.
De toepassing van deze verbindingen in industriële of huishoudelijke producten is zeer breed. Ze zijn toegepast als vlekkenbescherming in tapijten, voor het waterafstotend maken van textiel, voor metaalbewerkingsprocessen, voor de productie van anti-aanbakmateriaal, of als hulpstof in bepaalde soorten brandblusschuim (Anon. 2022). Sinds 2000 komen de stoffen uit de PFAS-groep steeds meer negatief in het nieuws omdat wetenschappelijk onderzoek aantoont dat deze stoffen persistent, bioaccumulatief en toxisch zijn. Daarnaast tonen metingen aan dat PFAS op grote schaal in ons milieu aanwezig is.
De meest bekende stoffen zijn PFOS (perfluoroctaansulfonzuur) en PFOA (perfluoroctaanzuur). PFOS werd tot voor kort toegepast in bijvoorbeeld brandblusschuim. Deze stof zorgt voor een waterige film tussen vloeistoffen en brandblusschuim en is bestand tegen zeer hoge temperaturen. Hierdoor werd dit type brandblusschuim voorgeschreven bij luchthavens, brandstofdepots, boorplatformen en andere installaties met grote hoeveelheden vloeibare brandstoffen (Pancras et al., 2018).
De meest bestudeerde PFAS-stoffen zijn perfluorctanoïnezuur (PFOA) en perfluoroctaansulfonzuur (PFOS).Ook over perfluorohexaansulfonzuur(PFHxS) en perfluorononaanzuur(PFNA) is veel bekend. PFOA en PFOS zijn geleidelijk uit productie en gebruik gehaald in de Verenigde Staten, maar in andere landen zoals Nederland worden ze nog steeds geproduceerd en gebruikt [ (SAECC/PFAS)].
Nieuwe soorten PFAS worden ontwikkeld. Sommige daarvan kunnen eigenschappen hebben die vergelijkbaar zijn met de bestaande PFAS en sommige kunnen minder persistent zijn in het milieu. Er zijn zeer weinig wetenschappelijke studies over nieuwe PFAS, dus meer onderzoek is nodig om te ontdekken of ze een gezondheidsprobleem kunnen zijn (PFAS-RIVM).
Effecten van PFAS in het milieu
Tijdens de productie en het gebruik kan PFAS migreren naar de bodem, het water en de lucht. De meeste PFAS (inclusief PFOA en PFOS) breken niet af, dus ze blijven in het milieu. Vanwege hun wijdverbreide gebruik en hun persistentie in het milieu, worden PFAS aangetroffen in het bloed van mensen en dieren over de hele wereld en zijn ze in lage niveaus aanwezig in een verscheidenheid aan voedingsproducten en in het milieu. Sommige PFAS kunnen zich bij mensen en dieren ophopen bij herhaalde blootstelling in de loop van de tijd (Teunen et al., 2021).
Al een geringe tijd is bekend dat er hoge concentraties PFAS in de Westerschelde aanwezig zijn. Hierboven heeft u kunnen lezen dat PFAS niet of nauwelijks afbreken in het milieu, ze zijn persistent. Van een aantal PFAS is bekend dat ze schadelijke effecten kunnen geven in mensen en milieu, ze zijn dus ook toxisch. Verder is bekend dat dat ze zich gemakkelijk en snel verspreiden in het milieu, dit betekend dat ze mobiel zijn. Als laatste is het zo dat ze ophopen in het menselijk lichaam, in dieren en planten. Dit laatste betekend dat PFAS bioaccumulerend is.
Samengevat, PFAS zijn (PFAS-RIVM):
- persistent
- toxisch
- mobiel
- (bio)accumulerend
PFAS kunnen terechtkomen in het milieu via de lucht, afvalwater, grond enzovoorts. Binnen die stromen spreken we van directe en indirecte bronnen. Doordat PFAS in het milieu komen doormiddel van bijvoorbeeld brandblusmiddelen. Eenmaal in het milieu blijven ze aanwezig en kunnen bijvoorbeeld via vis in voedsel komen.
Bekend is dat sommige PFAS schadelijke effecten kunnen hebben op de gezondheid van mensen. Het immuunsysteem, de voortplanting en ontwikkeling van het ongeboren kind kunnen negatief worden beïnvloed (PFAS-RIVM).
Referenties
- Poly- en PerFluor Alkyl Stoffen (PFAS) Kennisdocument over stofeigenschappen, gebruik, toxicologie, onderzoek en sanering van PFAS in grond en grondwater, Pancras, T., E. van Bentum en H. Slenders, Expertisecentrum PFAS, 18 juni 2018.
- Waar zit wat in: PFAS, Rijksoverheid, RIVM, 14 maart 2023.
- PFAS accumulation in indigenous and translocated aquatic organisms from Belgium, with translation to human and ecological health risk, Teunen, L., L. Bervoets, C. Belpaire, M. de Jonge, Environmental Science Europe, 2021.
