Figuur 1: Containerschip Merete Mærsk Line is 399 meter lang en 59 meter breed en verlaat Westerschelde richting de Noordzee (foto Harry van Reeken Beeldbank Rijkswaterstaat).
Hieronder worden de belangrijkste ontwikkelingen in het Schelde-estuarium kort samengevat.
Waterbeweging en morfologie
De getijdenbeweging is in de 20ste eeuw veranderd: het verschil tussen hoog- en laagwater is groter geworden en de getijgolf verplaatst zich sneller het estuarium in. Dat komt doordat de ruimte kleiner is geworden door bedijking, inpolderingen en harde grenzen, de geulen ruimer zijn door de combinatie van vaargeulverdieping en zandwinning en het estuarium korter en rechter is door bochtafsnijdingen. Hoogwaterstanden zijn hoger dan vroeger.
In de Westerschelde blijft zeer waarschijnlijk het meergeulenstelsel van om elkaar heen slingerende geulen bestaan. De platen groeien tot nu toe mee met de hoogwaterstanden. Dat is belangrijk voor de natuur: als de platen bij eb droogvallen, zijn ze belangrijke voedselgebieden voor steltlopers en rustgebieden voor zeehonden. Wel wordt op een aantal plaatsen de overgang van platen en slikken naar geulen steiler. Er verdwijnt ondiep water dat belangrijk is voor bodemdieren en vogels. Verder treedt verstarring op, waardoor intergetijdengebieden en geulen nauwelijks meer van plaats veranderen. Het gevolg is minder ‘verjonging’ van leefgebieden (VNSC 2019).
Waterkwaliteit
In de tweede helft van de vorige eeuw was het slecht gesteld met de waterkwaliteit, vooral de Zeeschelde was praktisch zuurstofloos. De algenproductie was laag, wat gevolgen had voor het hele voedselweb. Het water bevatte ook veel nutriënten en veel chemische stoffen in toxische concentraties. De omslag kwam in 2003 na veel investeringen in afvalwaterzuivering. Er kwam net genoeg zuurstof in het water om de primaire productie op gang te brengen en het zelfreinigend vermogen van de Zeeschelde in gang te zetten. Tot 2009 leidde dat tot een spectaculaire groei van het zuurstofgehalte en algen. Door de betere zuivering namen geleidelijk ook de gehalten van zware metalen en andere toxische stoffen af. Dat heeft bijvoorbeeld geresulteerd in een toename van vissen in de Zeeschelde. Sinds 2009 is er geen verdere verbetering van het zuurstofgehalte en is er soms een lichte achteruitgang.
Hoewel de zuurstoftoestand nu veel beter is dan eind vorige eeuw voldoet het zuurstofgehalte nog niet altijd aan de normen. De oorzaak is niet zozeer de vuilvracht die nog steeds langzaam afneemt, maar de troebelheid die in sommige delen van de Schelde is toegenomen. Algen hebben daardoor te weinig licht om zuurstof en voedsel voor het voedselweb te produceren. Oorzaken zijn veranderingen in de getijdenbeweging, lage rivierafvoeren en stortingen van slibrijke baggerspecie.
De waterkwaliteit is zeer sterk verbeterd sinds de tweede helft van twintigste eeuw, maar het water, de waterbodem en organismen bevatten in het hele estuarium nog verschillende stoffen in toxische concentraties. In de waterbodem bevat veel metalen en ander stoffen die nog heel lang geleidelijk zullen vrijkomen. Nieuwe stoffen die waarschijnlijk in het hele Schelde-estuarium een groot effect op de ecologie hebben zijn (micro)plastics en hormoonverstorende stoffen (VNSC 2019).
Flora en fauna
Flora en fauna in het Schelde-estuarium laten verschuivingen zien die samenhangen met de veranderingen in de leefgebieden en met de waterkwaliteit. Het Schelde-estuarium herbergt waardevolle flora, maar verschuift naar meer eindstadia en minder pionierstadia. Dat heeft te maken met hoger worden en het verouderen van de schorren.
In de Zeeschelde is de biomassa van bodemdieren door het toegenomen zuurstofgehalte eerst sterk toegenomen en daarna weer afgenomen. In de Westerschelde is de totale biomassa van bodemdieren stabiel, maar vrij laag. Opvallend is de sterke afname van kokkels in de afgelopen jaren.
De Schelde vervult weer belangrijke functies voor vissen. Zo is het hele estuarium bereikbaar voor trekvissen door de verbeterde zuurstofsituatie in de Zeeschelde. Daardoor vervult het estuarium ook weer zijn functie als kraamkamer voor vis, wat blijkt uit het grote aantal jonge vissen in de Zeeschelde.
De situatie van de vogels is veel minder gunstig. Het aantal overwinterende vogels neemt zowel in de Zeeschelde als in de Westerschelde af en in de Westerschelde vertonen ook de kustbroedvogels een negatieve trend. In vergelijking met andere gebieden in de delta, de rest van Nederland en West-Europa blijkt dat de oorzaken in het Schelde-estuarium zelf gezocht moeten worden. De zeehonden, die helemaal verdwenen waren, doen het nu weer goed, met een groeiende populatie (VNSC 2019).
Referenties
- Systeemanalyse natuur Schelde-estuarium, VNSC, Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie, april 2019.
Zie ook
- Systeemanalyse natuur Schelde-estuarium
- Evaluatie Schelde-estuarium: de toestand van Veiligheid, Toegankelijkheid en Natuurlijkheid, Samenvatting van de T2015-rapportage
- T2009-Rapport Schelde-estuarium
- Evaluatierapport T2015-rapportage Schelde-estuarium
- Analyserapport T2015-rapportage Schelde-estuarium
- Grevelingenmeer van kwetsbaar naar weerbaar? Een beschrijving van de ontwikkelingen van 1996 tot 2001 en een toetsing aan het beleid
- Verlopend tij, Oosterschelde, een veranderend natuurmonument
- Veilig getij, de effecten van de waterbouwkundige werken op het getijdemilieu van de Oosterschelde deel 1
- Ecologisch onderzoek Getij Grevelingen
- Herstel van estuariene dynamiek in de zuidwestelijke Delta
